7 nguyên nhân khó sinh và 10 lời khuyên của Hải Thượng Lãn Ông

Theo lẽ tự nhiên thai đủ tháng là phải sinh, nhưng lúc lâm bồn chuyển dạ lại gặp chứng khó sinh, âu cũng là có nguyên nhân. “Toạ thảo lương mô” của cụ Hải Thượng Lãn Ông có bàn về thai sản rất hữu ích cho người đời sau tham khảo.

Nguyên nhân khó đẻ và những lời khuyên dành cho thai phụ sắp sinh

Phụ nữ mang thai thường mong muốn việc sinh nở của mình được thuận buồm xuôi gió, mẹ tròn con vuông. Nhưng không phải lúc nào điều đó cũng sẽ thành sự thật, một số thai phụ do nguyên nhân khách quan hoặc chủ quan mà có thể rơi vào trạng thái khó sinh.

Để hạn chế điều này xảy ra, thai phụ nên chủ động học cách nhận biết dấu hiệu chuyển dạ và tìm hiểu các nguyên nhân gây khó sinh. Điều này sẽ giúp thai phụ tránh được các nguyên nhân chủ quan, đồng thời cũng giảm bớt được phần nào gánh nặng tâm lý và những lo lắng không cần thiết khi sinh nở.

Để trợ giúp quý độc giả đang mang thai vượt cạn thêm phần thuận lợi và suôn sẻ, tôi xin giới thiệu một trích đoạn ngắn trong tác phẩm “Toạ thảo lương mô” của danh y Lê Hữu Trác có bàn về điều này. Nhưng vì bộ sách vốn được viết bằng chữ Hán và để tránh việc diễn giải không chuẩn xác, tác giả xin mượn tạm bản dịch khá sát nghĩa của dịch giả Đình Thụ, Hoàng – Văn – Hoè, Hoàng Đình Khoa (cộng tác) của nhà xuất bản Khai Trí làm tài liệu chia sẻ cùng độc giả tham khảo.

Sơ lược về đại danh y Hải Thượng Lãn Ông 

Hải Thượng Lãn Ông (“Ông già lười Hải Thượng”) là biệt hiệu của danh y Lê Hữu Trác. Ông là một nhà y học gia đại tài của thế kỷ XVII, sống dưới thời của chúa Trịnh Sâm – Trịnh Cán, vì chán ghét quan trường hủ bại, ông “bẻ tên cởi giáp” rồi dấn bước trên con đường nghiên cứu y thư, trau dồi y thuật, “tế thế cứu người”. 

Nói về chữ y, có bốn chữ y, đó là y lý, y thuật, y đức và y đạo. Cả đời làm thuốc, bàn về y đức Hải Thượng Lãn Ông nói: “Đạo làm thuốc là một nhân thuật chuyên bảo vệ sinh mạng con người, phải lo cái lo của người, vui cái vui của người, chỉ lấy việc cứu sống mạng người làm nhiệm vụ của mình không nên cầu lợi kể công“.

Nói về y thuật, phương thức của Ông là thường dùng dược liệu, dinh dưỡng và vệ sinh kết hợp y đức thể hiện trách nhiệm của thầy thuốc trên tính mạng người bệnh kèm với tình thương yêu bao la dành cho họ.

Sau nhiều năm dốc sức nghiên cứu tinh hoa các nhà, lĩnh hội được nguyên lý uyên thâm của đông y, thu lượm những kinh nghiệm phong phú, Ông đã hoàn thành rất nhiều bộ sách có giá trị to lớn lưu lại cho hậu thế.

Một trong số đó, bộ sách “Hải Thượng y tông tâm lĩnh” gồm có 28 tập, 66 quyển v.v.. được vinh danh là pho sách quý của kho tàng y học dân tộc Việt Nam.

“Toạ thảo lương mô” (Khuôn phép cho người sinh) là một tập sách nằm trong bộ “Hải Thượng y tông tâm lĩnh” bàn về các vấn đề sản khoa, trong đó có nói về 7 nguyên nhân khó sinh và 10 lời khuyên cho sản phụ khi mang thai như sau:

7 nguyên nhân khó sinh

1. Thời trước người đàn bà có thai thì ở phòng riêng, muốn cho dễ sinh và đứa trẻ sau này dễ nuôi thì phải kiêng tình dục, vì phạm đến tình dục thì hoả quấy nhiễu ở trong tử-cung.
2. Người rỗi rãi quá, trong khi có thai không làm việc gì thời thai trệ và khó sinh. Ta thường thấy người vất vả dễ sinh mà người phú quý khó sinh là lẽ ấy.
3. Thai phụ hằng ngày ăn nhiều cao lương mỹ vị, thì thai lớn quá cũng có khi khó sinh. 
4. Khi có thai mà lo nghĩ nhiều hay uất giận nhiều, cũng khiến cho khó sinh.
5. Người mới sinh lần đầu thì cửa mình còn hẹp, người đã sinh nở nhiều thì khí huyết kém.
6. Người đỡ đẻ không biết phân biệt thế nào mới là thật đẻ, hễ thấy người có thai đau bụng mà hấp tấp bảo rặn, dễ dẫn đến sinh ngang đẻ ngược.
7. Lúc chưa sinh đã cố sức thời lúc thật sinh lại yếu sức, lại thêm nước bào thai đã ra thì khô mà khó sinh.

10 lời dặn dò cho người sắp sinh 

1. Thai ở trong bụng là nhờ nước ở cuống nhau, khi đủ chín tháng thì tinh thần và hình hài hoàn bị (*) là tìm đường trở ra. Người khoẻ thì khi đã vỡ nước bào thai là trẻ em theo ra. Nếu người mẹ yếu thì đứa trẻ quay đầu chậm, có khi nước bào thai đã ra mà vẫn chưa sinh. Về phép chữa thì phải bồi bổ cả khí huyết cho sản phụ để mẹ – con đều đủ sức, cần nhất là đừng cố sức rặn ngay để xảy ra việc sinh ngang đẻ ngược.
2. Sai khi đau bụng nhiều hay là nước bào-thai đã ra, dù chậm một hai ngày hay bốn năm ngày cũng không ngại gì, người sản phụ nên ăn uống cho đều mà nhịn đau, đi lại như thường, vì đến khi đứa trẻ quay đầu xuống mà đau không thể chịu được mới thật là sinh.
3. Người sản phụ, mạch phải “ly-kinh” nghĩa là người xem mạch một lần thở ra hít vào mà mạch của người sản phụ tới 6 lần bồng lên xẹp xuống “nhất tức lục chí”, thời mới là thật sinh. Hay là mạch “trầm hoạt” và đau không chịu được mà ngang lưng đau lắm, trong mắt nóng như lửa là đứa trẻ sắp ra. Vậy trước khi ấy mà cố sức (rặn đẻ) cho đứa trẻ nhanh chóng sinh ra, thời có khi lầm việc.
4. Lúc sắp sinh dù đau bụng lắm cũng gượng đứng thẳng người, mà không được thu người vào, nên nằm thẳng người ra để có nhiều không gian trống cho đứa trẻ dễ quay đầu xuống. Chỗ nằm không nên để có hơi lửa.
5. Lúc sinh nên để tự nhiên và an tâm định thần chí, vì đứa trẻ đã đủ tháng thì đương nhiên phải ra, như là quả đã chín thời tự nhiên rụng núm.
6. Không được để người đỡ luồn tay vào cửa-mình tìm cách cho đứa trẻ chóng ra vì việc này có thể gây nguy hiểm.
7. Đến tháng sinh chợt thấy đau bụng nhưng lúc đau lúc ngừng, thì dù một, hai ngày hay ba, bốn ngày, nước bào thai có ra ít nhiều, cũng chưa phải là thật sinh. Cũng có người trước một tháng hay nửa tháng, chợt thấy đau bụng như là muốn sinh, nhưng phải biết khi thật sinh thì phải đau lắm và đau liên tiếp, như vậy nước bào thai có ra hay không ra cũng không đáng kể.
8. Về tháng sinh, người sản phụ không nên làm việc vất vả quá nhưng cũng nên cử động.
9. Có thai mà sinh là việc đương nhiên. Vây không nên nghe những người cúng lễ để sinh được dễ dàng, bởi việc làm đó là vô ích.
10. Lúc sắp sinh nên ăn cháo loãng mà không nên để đói, không nên ăn thức ăn nặng nề khó tiêu.

Do đây vốn là một tác phẩm y học nên có thể có một số chỗ khó lý giải đối với độc giả trẻ tuổi, để trợ giúp thêm cho phần này, tôi xin mạn phép đưa thêm một số lý giải và kinh nghiệm của cá nhân vào phần hai của bài viết để độc giả tiện tra cứu thêm.

Mời đọc giả tham khảo thêm : Luận giải về 7 nguyên nhân khó sinh.

Chú thích:

(*) Hoàn bị: đầy đủ, không thiếu sót

Viên Minh (t/h)