Tết Nguyên Tiêu và những phong tục đẹp còn lưu giữ mấy nghìn năm

Qua Nguyên tiêu, lễ hội đón năm mới mỗi năm một lần sẽ kết thúc. Tết Nguyên tiêu bắt đầu có từ thời Đông Hán, đến nay đã hơn 2.000 năm lịch sử, để lại không ít truyền thuyết và tập tục.

Nguồn gốc Tết Nguyên tiêu

“Nguyên” là đầu tiên tức là tháng Giêng, “Tiêu” là ban đêm. Mười lăm tháng Giêng Âm lịch là đêm trăng tròn đầu tiên của năm, cho nên người xưa coi Rằm tháng Giêng gọi là “Tiết Nguyên tiêu”, hay là “Tết Nguyên tiêu”

Và Tết Nguyên tiêu vì sao cần đốt đèn lồng? Trong dân gian có lưu truyền những truyền thuyết khác nhau.

Có một truyền thuyết kể rằng, Hán Minh Đế Lưu Trang thờ Phật giáo, mà trong  Phật giáo thịnh truyền ngày Rằm tháng Giêng là ngày lành tháng tốt để bái Phật. Thế là, ông hạ lệnh cho khắp hoàng cung miếu tự, dân chúng khắp nơi trong ngày Rằm tháng Giêng phải “đốt đèn kính Phật”. Sau này, lễ nghi này trong dân gian đã trở thành ngày lễ long trọng.

Còn có một truyền thuyết khác, kể rằng thắp đèn lồng vào Tết Nguyên tiêu là tập tục bắt nguồn từ “Tam nguyên thuyết” của Đạo giáo; Ngày 15 tháng Giêng là Thượng nguyên Tiết, ngày 15 tháng 7 Âm lịch là Trung nguyên Tiết, ngày 15 tháng 10 Âm lịch là Hạ nguyên Tiết. Chủ quản của 3 tiết thượng, trung, hạ này là ba người khác nhau, ba vị thiên quan này vào Thượng Nguyên Tiết cần phải vui mừng thắp đèn lồng.

Tết Nguyên tiêu náo nhiệt nhất là gì?

Mọi người trong dân gian luôn coi Tết Nguyên tiêu là ngày lễ lớn, từ ngày 14 tháng Giêng, người ta đã bắt đầu thắp đèn lồng, từ sáng cho đến tối, đi cà kheo, múa chèo thuyền, múa rồng, múa sư tử… rất sống động hân hoan. Và đương nhiên, thưởng thức hoa đăng và đố đèn lồng là không thể thiếu.

Trò chơi đoán đố đèn lồng, còn gọi là “đánh đố đèn” đã có từ lâu. Thời Nam Tống, người ta đem câu đố viết lên giấy, sau đó dán lên đèn lồng đủ màu sắc rực rỡ để mọi người đoán, cho nên gọi là “đố đèn”.

Trong lịch sử, thời gian lễ hội Tết Nguyên Tiêu có dài có ngắn. Vào thời Hán thì chỉ có 1 ngày, thời Đường là 3 ngày, thời Tống là 3 ngày, đời Minh kéo dài tới 10 ngày.

Vì sao có tập tục ăn bánh trôi vào Tiết Nguyên Tiêu?

Tương truyền Hán Vũ Đế có một sủng thần tên là Đông Phương Sóc, ông là người đa mưu túc trí, tính tình lại lương thiện, ưa khôi hài. Vào một ngày mùa Đông năm nọ, tuyết rơi liền mấy hôm, Đông Phương Sóc đến ngự hoa viên hái hoa mai cho Hán Vũ Đế. Vừa mới bước vào cổng, phát hiện có một cung nữ nước mắt đầm đìa đang định nhảy xuống giếng tự tận. Đông Phương Sóc vội chạy đến ngăn lại, hỏi rõ nguyên nhân. Hoá ra, cô cung nữ này tên là Nguyên Tiêu, ở nhà hãy còn song thân và một người em gái. Từ khi vào cung đến nay, cô chưa được gặp mặt người thân, mỗi năm khi Xuân đến lại càng nhớ nhà, cảm thấy mình không báo hiếu được cho song thân nên tìm đến cái chết. Đông Phương Sóc nghe qua cảnh ngộ rất cảm động, liền hứa rằng nhất định sẽ tìm cách để cô đoàn tụ với gia đình.

Một ngày nọ, Đông Phương Sóc xuất cung, bày ra một gian hàng xem bói ở trên đường trong kinh thành Trường An. Nhiều người tranh nhau nhờ xem quẻ. Quẻ của mỗi người đều là “ngày rằm tháng Giêng lửa bén đến thân”. Trong phút chốc, cả kinh thành Trường An hoảng sợ, mọi người tranh nhau cầu xin, tìm cách giải trừ tai ương. Đông Phương Sóc bảo rằng:

Chiều tối ngày rằm tháng Giêng, Hoả thần sẽ phái một thần nữ áo đỏ xuống phàm trần tra xét. Thần nữ chính là sứ giả phụng theo ý chỉ thiêu đốt kinh thành Trường An. Ta sao lục lại lời kệ đưa cho mọi người, có thể vào ngày hôm đó nghĩ ra được biện pháp.

Nói xong liền vất xuống đất một tờ thiếp đỏ rồi sải bước ra đi. Mọi người vội nhặt lên đem đến hoàng cung bẩm báo Hoàng thượng. Hán Vũ Đế cầm xem, chỉ thấy bên trên viết rằng: “Trường An gặp nạn, lửa thiêu Đế khuyết, ngày 15 lửa trời, đỏ rực suốt đêm”.

Vũ Đế kinh hãi liền cho mời Đông Phương Sóc túc trí đa mưu đến. Đông Phương giả vờ suy nghĩ rồi nói:

“Thần nghe nói Hoả thần rất thích ăn bánh trôi, nàng Nguyên Tiêu trong cung chẳng phải là người thường nấu cho bệ hạ ăn đó sao? Đêm rằm tháng Giêng bệ hạ bảo nàng Nguyên Tiêu làm bánh trôi, bệ hạ thắp hương dâng cúng, truyền lệnh cho nhà nhà trong kinh thành đều làm bánh trôi đồng loạt dâng cúng Hoả thần. Truyền dụ cho thần dân vào đêm đó treo đèn, khắp thành đốt pháo, nổi lửa, giống như cả thành có lửa, làm như vậy có thể qua mặt được Thượng Đế. Ngoài ra, thông báo cho dân chúng ngoài thành vào đêm rằm tháng Giêng vào thành xem hoa đăng, để tiêu tai giải nạn”.

Hán Vũ Đế nghe qua vô cùng vui mừng liền truyền lệnh làm theo lời Đông Phương Sóc. Đến ngày rằm tháng Giêng, trong thành Trường An treo đèn kết hoa, người người vui chơi vô cùng náo nhiệt. Cha mẹ nàng Nguyên Tiêu cũng dẫn em gái của nàng vào thành. Khi họ nhìn thấy trên đèn treo trong cung viết 2 chữ “Nguyên Tiêu” liền hét lớn: “Nguyên Tiêu! Nguyên Tiêu!”. Nàng Nguyên Tiêu nghe được và cuối cùng đoàn tụ với gia đình.

Cứ như thế náo nhiệt suốt cả đêm, kinh thành Trường An quả nhiên vô sự. Hán Vũ Đế rất vui mừng liền hạ lệnh từ đó về sau mỗi năm đến rằm tháng Giêng đều làm bánh trôi dâng cúng Hoả thần, cả thành treo đèn đốt lửa. Nhân vì bánh trôi do nàng Nguyên Tiêu làm rất ngon cho nên ngày đó gọi là tết Nguyên tiêu.

Bảo An tổng hợp