Điều gì khiến ngày càng ít người vào Facebook để đọc tin?

Vấn nạn “tin giả” vẫn tiếp tục hoành hành. Lợi nhuận của mỗi tờ báo sẽ ngày càng bớt phụ thuộc vào quảng cáo, mà thay vào là lượng độc giả trả phí. Do đó, nhu cầu báo chí chất lượng sẽ tiếp tục trở nên bức thiết và quan trọng hơn bao giờ hết.

Cơn khủng hoảng của Facebook

Vào tháng 4/2018, Mark Zuckerberg, nhà sáng lập và giám đốc điều hành của Facebook, ngồi trước Quốc hội Mỹ, cố gắng thuyết phục các nhà lập pháp Mỹ rằng mạng xã hội của ông, lúc đầu ra đời như là một cách để cho sinh viên liên lạc với nhau, không đặt ra mối đe dọa nào đối với sự ổn định của nền dân chủ phương Tây và không hề chểnh mảng trong việc bảo vệ thông tin cá nhân của người dùng.

Tuy nhiên tại tháng 3, mọi việc vỡ lở, theo đó cho thấy công ty tư vấn chính trị Cambridge Analytica đã sử dụng dữ liệu thu thập được từ hàng triệu người dùng Facebook mà không có sự đồng ý của họ.

Vụ tai tiếng đã làm chao đảo Facebook đến tận gốc rễ, buộc người sáng lập phải xem xét lại cách hoạt động của mạng xã hội này.

Người đọc sẵn sàng trả tiền cho báo chí chất lượng để đối phó với vấn nạn “tin giả”. Dấu hỏi đối với vai trò của Facebook như một nguồn tin khả tín cũng ngày một lớn.

Đó là những xu hướng quan trọng của báo chí năm 2018 do Viện nghiên cứu Báo chí Reuters (Viện Reuters) chỉ ra trong báo cáo thường niên mới công bố. Trong bối cảnh ngành báo chí biến đổi không ngừng trước những thay đổi chóng mặt về công nghệ, làm sao đảm bảo lợi nhuận để có thể tiếp tục tồn tại luôn là câu hỏi bức bách đối với bất kỳ tòa soạn nào.

Thói quen “đọc báo” bằng Facebook có xu hướng giảm

Báo cáo năm 2018 của Viện Reuters chỉ ra: Việc sử dụng mạng xã hội, đặc biệt là Facebook, như một nguồn thông tin tăng trưởng không ngừng trong bảy năm qua. “Tuy vậy, sự tăng trưởng này đã dừng, hoặc thậm chí đi ngược lại”, báo cáo viết.

Đơn cử giới trẻ Mỹ, họ không còn “mặn mà” lắm với việc sử dụng Facebook để tiếp cận thông tin trong năm 2018, thể hiện qua mức giảm 20 điểm phần trăm so với năm trước. Xu hướng này được ghi nhận với người Mỹ ở mọi lứa tuổi: Trong 10 người dùng Facebook, 4 người sử dụng mạng xã hội này như một nguồn cập nhật tin tức. Đây là mức giảm 9 điểm phần trăm so với năm 2017.

Tình trạng tương tự cũng được ghi nhận tại Brazil. Mặc dù đây không phải là xu hướng trên toàn thế giới, vẫn có những quốc gia ngoại lệ – ưa chuộng “đọc báo” bằng Facebook như Cộng hoà Séc hay Malaysia, nhưng bức tranh tổng thể vẫn là sự đi xuống của thói quen này. “Điều này xuất phát từ sự thay đổi trong thói quen sử dụng Facebook”, báo cáo lý giải.

Thay vì Facebook, các chuyên gia của Viện Reuters chỉ ra rằng độc giả chuyển dịch sang các ứng dụng nhắn tin như WhatsApp hay Messenger để chia sẻ và thảo luận thông tin với nhau.

Các ứng dụng nhắn tin giúp người dùng tránh được những hiểu nhầm không đáng có

“Xét về tính riêng tư thì hiển nhiên các ứng dụng nhắn tin có phần vượt trội hơn hẳn mạng xã hội. Người dùng tránh được sự xô bồ, những hiểu nhầm không đáng có và những cuộc tranh cãi vô bổ, thậm chí có phần không lành mạnh khi thảo luận về thông tin trên các ứng dụng nhắn tin”, Tiến sĩ  Antonis Kalogeropoulos từ Viện Reuters và là một trong những tác giả của báo cáo cho biết.

“Ở một số quốc gia như Mỹ hay Nhật Bản, người dùng có phần thoải mái hơn khi bày tỏ quan điểm về chính trị, đặc biệt là các quan điểm trái chiều với người thân và bạn bè, hơn là ở một mạng xã hội lớn như Facebook. Đây là một lý do nữa để Facebook ‘mất điểm’ với người dùng”, ông Kalogeropoulos cho biết thêm.

Một người dùng trong độ tuổi 20 – 29 ở Brazil chia sẻ rằng những tranh luận trên WhatsApp hay Messenger đều trên tâm thế tôn trọng lẫn nhau, rất ôn hoà dù ý kiến có trái ngược nhau đi chăng nữa, chứ không như trên Facebook.

Từ xu hướng này, Viện Reuters khuyến cáo các trang báo, các kênh thông tin nên thay đổi chiến lược, giảm bớt sự phụ thuộc vào Facebook, mở rộng ra các nền tảng khác.

Ví dụ, trang BBC mở rộng trên nền tảng Instagram với gần 5 triệu người theo dõi. Đồng thời, 2 trang báo VoxMedia và BuzzFeed đang dần ít phụ thuộc hơn vào Facebook.

“Tin giả” tiếp tục hoành hành

Trong khảo sát của Viện Reuters trên 74.000 người ở 23 quốc gia và vùng lãnh thổ, hơn một nửa số người được hỏi bày tỏ quan ngại về vấn đề “tin thật” hay “tin giả”. Tỷ lệ này đặc biệt cao ở Brazil (85%), Tây Ban Nha (69%) và Pháp (62%).

Bên cạnh đó, ở một số quốc gia như Đức hay Hà Lan, “tin giả” không phải là vấn đề nhận được nhiều sự quan tâm. Chỉ có khoảng 30% người dân lo ngại về vấn đề này.

Trong báo cáo năm 2018, Viện Reuters định nghĩa về khái niệm “tin giả” rộng và sâu hơn. “Tin giả” không chỉ là những thông tin bịa đặt, sai sự thật mà còn là những thông tin gây nhiễu, gây hiểu nhầm, thao túng người đọc nhằm đạt mục đích chính trị hay thương mại. Vấn nạn thông tin sai sự thật này không chỉ xảy ra ở các trang báo, trang thông tin điện tử mà còn ở cả báo in và truyền hình, báo cáo chỉ ra.

Nguồn cơn của tin giả, theo các nhà nghiên cứu, có thể từ kỹ năng của phóng viên/biên tập viên như chèn thêm một số thông tin gây nhiễu khiến người đọc hiểu sai, tiêu đề hết sức bình thường nhưng thật chất lại là bài quảng cáo hoặc lạm dụng cụm tin giả để hạ thấp uy tín của các cơ quan truyền thông.

Về mặt tích cực, “tin tức giả là cơ hội để thiết lập lại giá trị của các thương hiệu báo chí chính thống và tập trung vào chất lượng”, ông Newman, thành viên nhóm nghiên cứu, cho biết.

Lượng độc giả sẵn sàng trả phí tăng

Quảng cáo vẫn đóng vai trò là một trong những nguồn doanh thu quan trọng; tuy nhiên, chỉ nguồn thu sẽ không đủ để hỗ trợ cho báo chí chất lượng. Các nhà xuất bản tin tức hiện nay đang sử dụng chủ yếu các phương thức để thuyết phục bạn đọc trả phí: đăng ký hội viên, mua báo dài kỳ, quyên góp/ủng hộ, hay trả tiền cho từng bài viết.

Dẫn đầu xu thế thu phí từ độc giả là những quốc gia thuộc khu vực Bắc Âu – Thuỵ Điển và Phần Lan – với 22% lượng bạn đọc sẵn sàng trả phí, theo sau là Mỹ với 16%. Ở Anh, chỉ có 7% lượng độc giả trả phí. Tuy nhiên theo các nhà nghiên cứu, lượng bạn đọc đóng góp cho xu hướng đang có dấu hiệu tăng.

Một bạn đọc người Mỹ nhận định: “Tôi cho rằng cần có tiền để duy trì báo chí chất lượng. Nếu chỉ trông chờ vào những thông tin miễn phí thì đương nhiên những cái ta nhận được sẽ là những bài viết rất tệ hại”.Mặc dù có quan điểm cho rằng các độc giả trẻ tuổi sẽ không trả tiền để đọc báo trên mạng, bản báo cáo thường niên này lại chỉ ra rằng những độc giả dưới 35 tuổi sẵn sàng làm vậy đối với những sản phẩm báo chí có chất lượng, giống như các dịch vụ âm nhạc và video.

Bình Minh (t/h)