Đấu trường Colisée: “Cái chuẩn” của La Mã cổ đại

Mặc dù không giỏi tính toán nhưng người La Mã lại là thiên tài trong việc tạo hình, thí nghiệm, thiết kế và xây dựng các công trình để đời. Dưới đây là một số công trình kiến trúc tiêu biểu thời kỳ La Mã cổ đại.

Đấu trường Colisée

Đấu trường Colisée ở Roma khởi công vào năm 72 SCN (vào các đời vua Vespasien và Tittus), là một công trình vật chất nhưng phản ảnh rất đầy đủ đời sống tinh thần của người La Mã Cổ đại. Công trình có dạng hình elip với chu vi 527 m, được chia làm bốn phần đối xứng bởi hai trục dài và ngắn, trục dài có kích thước 188 m, trục ngắn có kích thước 156 m.

Khán đài hình elip của đấu trường Colisée được nâng cao dần lên, tổ chức theo kiểu nền dốc bậc Amphitheatre và chứa được 50.000 người trong đó có 45.000 chỗ ngồi và 500 chỗ đứng.

Công trình có phong cách hùng vĩ nhờ ở kích thước to lớn và vẻ khoa trương của các vòm cuốn từ các tầng. Các chi tiết kiến trúc cũng được chú ý để tạo nên không khí kịch tính trong trường đấu. Bãi đấu bên trong là một hình chữ nhật có kích thước 86x64m.

Đấu trường Colisée có hệ thống kết cấu hoàn thiện, hệ tường cột chạy vòng quanh mặt đứng công trình tạo nên 80 cái vòm cuốn đá cùng với hệ thống tường ngang hình rẻ quạt – 80 bức – đỡ toàn bộ khán đài và các sàn tầng của công trình. Không chỉ là hệ thống kết cấu hợp lý mà còn cách tuyển chọn vật liệu đã chứng tỏ người La Mã Cổ đại nắm vững một số kỹ thuật xây dựng quan trọng. Hình thức kết cấu ở mặt ngoài đấu trường đã sử dụng hai yếu tố cuốn và cột thức rất thành công.

Tuy ngày nay đấu trường Colisée không còn được nguyên vẹn, một phần đã bị mất đi, nhưng vị trí và ý nghĩa của nó đối với Roma thì không suy chuyển.

Đền Parthenon ở Roma

“Ngôi đền của mọi vị thần” được xây dựng vào năm 120 – 124 SCN dưới triều vua Hadrianus. Hình thức và quy mô ngôi đền vượt lên tất cả các đền đài có trước đó.

Tòa nhà có khối chính hình tròn, mái hình bán cầu lợp bằng một loại đá nhẹ. Đường kính mái 43,2 m, đúng bằng chiều cao tòa nhà. Độ lớn của bán cầu này vượt lên mọi loại mái vòm của các công trình được làm từ trước và sau đó gần 20 thế kỷ (tới tận thế kỷ XIX). Tường nhà rất dày (6,3 m) với nhiều hốc, vòm ở phần dưới, nhưng khi lên cao thì mỏng dần.

Từ đáy vòm trở xuống nhà được chia làm 2 tầng. Tầng dưới cao 13 m dùng hàng cột thức Corinth. Tầng trên cao 8,7 m chỉ dùng các mảng tường nảy trụ làm bằng đá cẩm thạch. Những mảng tường trụ này hợp làm một với 5 hàng ô cờ được khoét lõm trên vòm trần (gọi là kêxon) tạo nên cảm giác nhẹ nhàng, thư thái.

Vòm mái được kết thúc bằng một lỗ tròn đường kính 8,92 m – một giải pháp chiếu sáng gây được ấn tượng rất mạnh cho con người trong một không gian cao lồng lộng. Khác với loại đền Hy Lạp – La Mã thông thường (chỉ là chỗ đặt tượng thờ), đền Parthenon với 1500m2 sàn có sảnh vào sâu tới 14 m có 16 cột tròn đường kính 1,5 m, cao 14 m, trên lợp mái dốc về hai phía.

Hai dốc tròn hai bên sảnh đặt tượng Hoàng đế và tượng Marcus Agrippa – nhà kiến trúc, kỹ sư công binh đại tài – bạn của Hoàng đế. Một điều nữa gây được ấn tượng mạnh là khoảng sân trước đền dài tới 120 m, có hàng cột và hiên bao quanh. Với đoàn người từ ngoài xa tiến vào, hiên nay thoạt tiên che khuất tòa nhà đồ sộ bên trong. Chỉ sau khi đi qua hàng cột cổng, ngôi đền mới đột ngột hiện ra.

Với vật liệu bê tông, gạch nung và đá ốp, bằng những tính toán thông minh và chính xác, đền Pantheon xứng đáng là đỉnh cao của tư duy kỹ thuật thời La Mã cổ đại.

Nhà tắm Caracalla

Vào thời Caracalla, các nhà tắm công cộng đều mang đặc điểm không thể tách rời của các thành phố La Mã trong thời gian ít nhất ba thế kỷ. Đặc điểm chính của nhà tắm ban đầu là một phòng trang điểm và một bồn nước nóng dùng chung trong một phòng xông hơi, đi qua một phòng xông âm ấm. Một số cũng gồm nhiều phòng xông khô như phòng tắm hơi và một phòng tắm lạnh có bể bơi sâu. Các nhà tắm đều có quy mô gia đình, ánh sáng lờ mờ, trang trí đơn sơ, phản ánh chức năng tiện dụng, cung cấp tiện nghi vệ sinh cho cư dân thành phố.

Bề ngoài thực hiện cùng một chức năng, nhưng số nhà tắm do các vị hoàng đế ở Rome xây dựng trong thực tế rất khác nhau. Lớn nhất trong số các nhà tắm này – như nhà tắm Caracalla – có quy mô bằng cả một thành phố nhỏ, các khối nhà tắm rộng mênh mông thiết kế trong một vòng tường bao khu vườn, bao quanh là phòng đọc sách, hội trường diễn thuyết, phòng tranh nghệ thuật và các đường chạy thể thao.

Ngày nay các đống đổ nát trơ trụi của Nhà tắm Caracalla được bảo tồn tốt nhất trong số các nhà tắm đường bệ. Đây là một trong những dự án xây dựng riêng biệt quy mô lớn nhất do các vị hoàng đế ở Rome đứng ra đảm nhiệm.

Basilica Maxentius

Basilica là một thể loại công trình công cộng đặc biệt, có quy mô và diện tích rộng lớn thời La Mã cổ đại, là một kiến trúc mang tính tổng hợp vừa làm nơi giao dịch, vừa làm hội trường lại vừa làm nơi xử án. Hình thức kiến trúc thông thường có dạng mặt bằng hình chữ nhật hai đầu hoặc một đầu có dạng nửa hình tròn (Apse).

Basilica Maxentius được khởi công xây dựng bởi nhà vua Maxentius, về sau được nhà vua Constantin hoàn thiện thêm bằng việc xây ghép thêm một tiền sảnh bên. Basilica Maxentius nổi tiếng bởi quy mô, tầm vóc, kỹ thuật xây cuốn, mái vòm và nghệ thuật trang trí.

Chiều dài của Basilica bao gồm ba bước, toàn bộ dài 100 m, chiều rộng gồm ba nhịp, tổng cộng rộng 76 m. Xây dựng một công trình kích thước như vậy đòi hỏi phải có kỹ thuật cao, kích thước cuốn đã nửa tròn của mỗi bước công trình có chiều rộng 20,3 m, chiều cao 24,3 m. Chiều cao lên đến đỉnh mái là 36,58 m.

Cầu dẫn nước Pont du Gard

Pont du Gard được xây dựng bằng đá bắc ngang qua sông Gardon gồm 3 tầng với chiều dài 275 m và độ cao tối đa 49. Đây là cầu dẫn nước cao nhất trong số các công trình tương tự thời La Mã.

Độ mở của các nhịp cầu hai tầng đầu là tương tự nhau vì các trụ nhịp của hai tầng này được đặt trùng lên nhau. Độ mở của các nhịp thay đổi từ 24,52 m cho các nhịp bắc qua sông và 19,50 m cho các nhịp còn lại.

Các nhịp hẹp nhất có độ mở 15,50 m. Các nhịp của tầng trên cùng có độ mở không đổi là 4,80 m.Hai tầng đầu và các trụ của tầng thứ ba được xây dựng bằng cùng một loại gạch đá dày nửa mét, dài 2 m và cân nặng tới 6 tấn. Các phiến đá này được ghép chính xác với nhau bằng cách chạm trực tiếp tại nơi ghép. Các máng dẫn nước rộng 1,20 m, cao 1,85 m được xây từ các phiến đá dày 0,85 m. Hệ thống này được bao bọc bởi các phiến đá lát dày 0,35 m, rộng 1 m và dài 3,65 m.

Forum Trajan

 

Các hệ thống quảng trường khởi La Mã cổ đại Forum (quảng trường thành phố),ban đầu thường là một trung tâm sinh hoạt công cộng dùng cho nhiều hoạt động: Hội họp, mít tinh diễu hành, giam tù…đôi khi ở Forum còn có chợ và là trường đấu.

Trong số các Forum trên, Forum lớn nhất, hoành tráng nhất, gây ấn tượng nhất là Forum cuối cùng của các triều đại La Mã là Forum Trajan, do Nhà vua Trajan (98- 117 SCN) tiến hành xây dựng.

Hai bên phải và trái có hai thu viện La Tinh và Hy Lạp, góp phần hình thành một tổng thể lớn nhỏ, cao thấp khác nhau, gây ấn tượng mạnh.

Kiến trúc La Mã, cùng với kiến trúc Hy Lạp đã tạo nên những “cái chuẩn” mà đời sau còn tiếp tục sử dụng lâu dài, như Marx đã viết: “Không có Hy Lạp và La Mã cổ đại, sẽ không có châu Âu hiện tại”.

Tổng hợp