Cách nhìn của tôi về văn hóa giao thông ở Việt Nam

Trong hội nghị về an toàn giao thông được tổ chức vào ngày 16/11, Phó thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc, sau khi biết Việt Nam mỗi năm có khoảng 10,000 người chết vì tai nạn giao thông; hơn nữa, sau mỗi tai nạn giao thông, ngay cả khi chỉ đụng quẹt sơ sơ, cũng thường xảy ra ẩu đã, ông đã nói: “Văn hoá gì mà đụng xe là cãi nhau, đánh nhau giữa đường?”

Hiện tượng mà Nguyễn Xuân Phúc nêu lên không có gì lạ. Ở Việt Nam, ai cũng biết, cứ đụng quẹt xe nhau là người ta đùng đùng nổi giận, chửi bới hoặc lao vào đấm đá nhau.

Vấn đề là: “tại sao người ta hung tợn đến như vậy?”

Ở Úc, trong hơn chục năm lái xe, tôi bị đụng xe cả thảy hai lần. Cả hai lần đều giống nhau, xe sau do không thắng lại kịp, tông thẳng vào đuôi xe của tôi. Lần mới đây nhất, vào đầu năm 2015, vụ đụng khá nặng, đuôi xe tôi bị bẹp dí, phải bỏ, không thể sửa được.

Trong cả hai lần, tôi và người lái chiếc xe đụng tôi, không hề có một tiếng cãi cọ. Cả hai đều bình tĩnh lái xe tạt vào lề để khỏi cản trở giao thông. Trao đổi tên tuổi, số xe, số bằng lái xe cũng như địa chỉ cho nhau, rồi thôi. Tất cả diễn ra trong khoảng năm mười phút, sau đó mạnh ai nấy đi. Tại sao?

So sánh cách hành xử sau các vụ đụng xe ở Việt Nam và Úc, tôi cho vấn đề cốt lõi là sự rõ ràng và nghiêm minh của luật pháp.

Ở Úc, người ta hiểu và tin vào luật pháp. Thứ nhất, trong phần lớn các vụ đụng xe, người ta biết rõ ai là người có lỗi; nếu không biết, người ta sẽ mang nhau ra toà để xét xử. Do đó, người ta không cần đôi co với nhau.

Thứ hai, người ta cũng không thấy quá sợ hãi trước các thiệt hại do tai nạn gây ra, tất cả chi phí đều có công ty bảo hiểm trang trải. Hai yếu tố ấy khiến các tài xế an tâm, người ta cũng không cần cãi cọ hay ẩu đã nhau, không những vô ích mà còn vi phạm pháp luật.

Ở Việt Nam, ngược lại, không ai tin vào pháp luật. Sau mỗi lần đụng xe, người ta không rõ bên nào sai bên nào đúng. Có mang đến đồn công an, họ cũng không tin là công an sẽ giải quyết được ổn thoả.

Thêm nữa không phải ai cũng đóng bảo hiểm, mà cho dù có đóng, các hãng bảo hiểm Việt Nam cũng chưa chắc chịu giải quyết đền bù. Chính vì vậy, người ta giành lấy quyền tự giải quyết với nhau. Cách giải quyết dễ và nhanh nhất là chửi bới và ẩu đã.

Bên cạnh việc luật pháp thiếu rõ ràng và công minh, đằng sau việc chửi bới, ẩu đã ở các vụ đụng xe còn có yếu tố văn hoá: “văn hoá bạo động“.

Ở Việt Nam, chúng ta hoàn toàn không có các số liệu thống kê liên quan đến các vụ bạo hành trong gia đình cũng như ngoài xã hội. Tuy nhiên, qua việc quan sát, chúng ta cũng rất dễ thấy các vụ ẩu đã diễn ra rất phổ biến, hơn nữa, càng ngày càng phổ biến.

Trong xã hội, người ta ẩu đã nhau. Trong gia đình, anh em ẩu đã nhau. Trong học đường, học sinh ẩu đã nhau. Chỉ cần lên internet, chúng ta dễ dàng tìm thấy trên youtube, video quay cảnh người ta đánh nhau một cách vô cùng tàn bạo.

Đáng chú ý nhất là cảnh các nữ sinh đánh nhau. Những cảnh học sinh nữ giật tóc, đấm, đạp, cấu xé nhau ngoài đường hay giữa sân trường mới là điều khiến nhiều người kinh ngạc và lo lắng, dường như “văn hoá bạo động” đã vượt ra khỏi giới hạn vốn có.

Nhưng tại sao “văn hoá bạo động” lại lan tràn với mức khủng khiếp như vậy?

Theo tôi, có ba lý do chính:

Thứ nhất, như đã phân tích, sự phát triển của “văn hoá bạo động” gắn liền với hiện tượng mất niềm tin vào pháp luật. Không có niềm tin ấy, mọi người chỉ biết sử dụng nắm đấm để giải quyết các mâu thuẫn với nhau.

Thứ hai, sự lên ngôi của “văn hoá bạo động” gắn liền với sự mất niềm tin đối với lý trí. Ở Việt Nam, người ta thiên nặng về cảm xúc, cũng không có thói quen thảo luận và tranh luận, vậy nên, người ta chọn giải pháp bạo lực để chấm dứt vấn đề.

Thứ ba, bạo động xuất phát từ sự khủng hoảng của đạo đức. Đạo đức truyền thống của Việt Nam vốn được xây dựng trên căn bản tình nghĩa và sự hoà hiếu. Mọi người, nếu không thương yêu hay đùm bọc nhau thì cũng nhường nhịn nhau. Bây giờ, những nền tảng của đạo đức ấy đã bị sụp đổ. Người ta không những trở thành ích kỷ hơn mà còn độc ác hơn. Sự phát triển của “văn hoá bạo động” là biểu hiện của sự độc ác ấy.

Chúng ta có thể hỏi: “Tại sao bây giờ đạo đức lại bị khủng hoảng đến như vậy?”

Trước đây, ngay cả thời chiến tranh khốc liệt, ngoài chiến trường, người ta bắn giết nhau, nhưng ở các thành phố, quan hệ giữa người và người, vẫn khá tốt đẹp. Ngoài đường, người ta ít đánh nhau. Trong trường, học trò cũng ít khi đánh nhau; học trò nữ hầu như là không. Tại sao bây giờ đạo đức lại suy đồi đến vậy?

Phải chăng khi người ta không còn tin vào quả báo, tin vào thần linh, nên không từ điều ác nào không làm. Con người dần trở nên vô cảm, không còn tin vào “Thiện sẽ thắng ác”, con giết hại cha mẹ, vứt bỏ trẻ sơ sinh, giết người cướp của, bắt người mổ cắp nội tạng, giết người chặt xác.v.v..đã quá tràn lan.

Xã hội có thể tiếp tục như vậy không? Con người sống trong hoàn cảnh căng thẳng như vậy có thể hạnh phúc không? Tương lai, con cháu chúng ta sống trong xã hội như vậy sẽ thành ra loại người như thế nào? Xin bạn đọc hãy tự tìm lời giải đáp cho riêng mình.

Theo Nguyễn Hưng Quốc