Ai thổi vỡ bong bóng chứng khoán Trung Quốc?

Hãng tin Bloomberg đánh giá, Chính phủ Trung Quốc không hề giấu mặt trong chiến dịch hồi phục quả bong bóng chứng khoán mà chính họ đã có vai trò lớn trong việc tạo ra.

Giảm mạnh nhất từ 1992

Để ngăn đà sụt giảm chóng mặt của giá cổ phiếu trên hai sàn giao dịch ở Thượng Hải và Thâm Quyến những ngày qua, Bắc Kinh đã không ngần ngại tung hàng loạt biện pháp mạnh chưa từng có tiền lệ.

Theo chỉ đạo của cơ quan chức năng, các vụ phát hành cổ phiếu lần đầu ra công chúng (IPO) bị hoãn lại, các quy định về cho vay ký quỹ chứng khoán được nới lỏng, thậm chí các nhà đầu tư được phép dùng căn nhà của họ để cầm cố vay tiền mua cổ phiếu.

Hôm 27/6, Ngân hàng Trung ương Trung Quốc (PBoC) cắt giảm lãi suất cơ bản và giảm tỷ lệ dự trữ bắt buộc tại một số ngân hàng thương mại. Vài ngày sau, PBoC cung cấp hỗ trợ tài chính cho một nhóm gồm 21 công ty môi giới chứng khoán cam kết mua 120 tỷ Nhân dân tệ, tương đương 19,3 tỷ USD, cổ phiếu và nắm giữ lượng cổ phiếu này trong 1 năm.

Tiếp đó, ngày 8/7, Ủy ban Chứng khoán Trung Quốc ban lệnh cấm cổ đông với cổ phần trên 5% tại các công ty niêm yết, các nhà điều hành doanh nghiệp và thành viên hội đồng quản trị bán ra cổ phiếu trong vòng 6 tháng.

Nhưng cho đến nay, các động thái trên của Bắc Kinh hầu như không phát huy được tác dụng cứu thị trường. Kể từ mức đỉnh thiết lập hôm 12/6, chỉ số Shanghai Composite Index đến nay đã sụt khoảng 32%, trong đó có những phiên chỉ số này sụt trên 5%.

Áp lực bán ra trên thị trường chứng khoán Trung Quốc căng thẳng đến nỗi vào hôm 8/7, khoảng 1.300 công ty niêm yết đã dừng giao dịch cổ phiếu trên các sàn chứng khoán ở đại lục, khiến lượng cổ phiếu trị giá 2,6 nghìn tỷ USD bị đóng băng, tương đương 40% tổng mức vốn hóa của thị trường.

Hôm 7/7, đến lượt thị trường chứng khoán Hồng Kông theo chân thị trường đại lục rơi vào trạng thái thị trường giá xuống (bear market).

Đây là đợt sụt giảm mạnh nhất của thị trường chứng khoán Trung Quốc đại lục kể từ năm 1992, và rất có thể đã khiến Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình và Thủ tướng nước này Lý Khắc Cường bối rối. Hai nhà lãnh đạo này đã cam kết thúc đẩy hơn 300 cải cách nhằm giảm sự can thiệp của nhà nước và để cho các lực lượng thị trường giữ vai trò lớn hơn trong nền kinh tế có quy mô 10 nghìn tỷ USD của Trung Quốc.

Coi chừng vấn đề xã hội

Trong đợt tăng điểm kéo dài từ tháng 7/2014 đến ngày 12/6/2015 trên thị trường chứng khoán Trung Quốc, truyền thông nhà nước của nước này đã liên tục thúc giục các nhà đầu tư cá nhân mua cổ phiếu và đánh giá sự bùng nổ của thị trường như một sự khẳng định về tính đúng đắn trong các chính sách của Bắc Kinh.

“Đây thực sự là một cuộc thử thách đối với vai trò lãnh đạo. Việc bốc hơi tài sản của hơn 80 triệu nhà đầu tư cá nhân có thể gây ra những vấn đề xã hội”, ông Zhao Xijun, một Phó trưởng khoa thuộc Trường Tài chính, Đại học Nhân dân Trung Quốc, nhận xét.

Bên cạnh đó, bong bóng chứng khoán vỡ còn có nguy cơ cản trở những nỗ lực giải cứu các công ty bất động sản, doanh nghiệp và chính quyền địa phương nợ đầm đìa của Trung Quốc. “Bữa tiệc” tín dụng và đầu tư mạnh bạo cho cơ sở hạ tầng và các dự án nhà ở đã giúp nước này đạt tốc độ tăng trưởng GDP hàng năm 10% trong thời gian từ 1980-2012. Giờ đây, kinh tế Trung Quốc chỉ còn tăng trưởng 7% mỗi năm và ngập trong nợ nần.

Theo ước tính của hãng tư vấn McKinsey, mức vay nợ của chính quyền, doanh nghiệp và các hộ gia đình ở Trung Quốc đã lên tới 28 nghìn tỷ USD vào giữa năm 2014, tương đương 282% GDP của nước này.

Một thị trường chứng khoán hưng thịnh nằm trong nỗ lực lớn của Chính phủ Trung Quốc nhằm giảm sự phụ thuộc vào vốn tín dụng ngân hàng và phát triển một hệ thống tài chính đa dạng với cả thị trường cổ phiếu và trái phiếu lành mạnh, từ đó thúc đẩy tăng trưởng kinh tế.

Đến nay, nỗ lực này đã đạt một số kết quả nhất định. Hầu hết lãi suất ở Trung Quốc, trừ lãi suất cơ bản, hiện do thị trường thiết lập. Bên cạnh đó, chiến dịch nhằm diệt trừ tận gốc tham nhũng mà ông Tập Cận Bình khởi xướng vẫn tiếp tục.

Năm ngoái, kết nối giao dịch giữa sàn chứng khoán Thâm Quyến và Hồng Kông đã được thiết lập để cho phép các nhà đầu tư nước ngoài tiếp cận dễ dàng hơn với cổ phiếu niêm yết ở đại lục. Trung Quốc hiện đã có tới hơn 90 triệu nhà đầu tư chứng khoán cá nhân, nhiều hơn cả số đảng viên của nước này.

Chứng khoán đã phải đóng vai “phao cứu sinh”?

Từ lâu, các chuyên gia kinh tế phương Tây và Quỹ Tiền tệ Quốc tế đã khuyến nghị Trung Quốc tự do hóa các lực lượng thị trường. Tuy vậy, GS. Minxin Pei thuộc Đại học Claremont McKenna cho rằng, có thể Trung Quốc đang áp dụng một hướng đi khác.

Bằng cách hỗ trợ cho thị trường chứng khoán tăng điểm, Bắc Kinh muốn thu hút sự ủng hộ của người dân trong bối cảnh nền kinh tế giảm tốc. Đây cũng là cách để tung cho các công ty nặng nợ một “phao cứu sinh” thông qua huy động vốn từ thị trường chứng khoán.

Năm nay, các công ty Trung Quốc đã huy động được 72 tỷ USD từ IPO và phát hành thêm cổ phiếu, theo dữ liệu của Bloomberg. “Nhiều công ty lẽ ra đã phải dừng hoạt động đã tìm đến thị trường chứng khoán để huy động vốn”, ông Pei nói.

Ở thời kỳ đỉnh điểm hồi trung tuần tháng 6, nếu lấy hệ số giá/thu nhập (P/E) là căn cứ để so sánh, các cổ phiếu thuộc chỉ số Shanghai Composite Index đắt gấp 3 lần so với cổ phiếu ở bất kỳ thị trường nào trong số 10 thị trường chứng khoán lớn nhất thế giới.

Cho dù đã giảm mạnh thời gian gần đây, giá cổ phiếu trung bình trên hai sàn Thượng Hải và Thâm Quyến vẫn đắt gấp khoảng 3 lần so với cổ phiếu thuộc chỉ số S&P 500 của thị trường chứng khoán Mỹ. Chưa kể, lượng cổ phiếu mua bằng tiền vay ký quỹ vẫn ở mức cao là 1,05 nghìn tỷ Nhân dân tệ vào ngày 8/7 trên sàn Thượng Hải.

Đến nay, nỗ lực giải cứu thị trường chứng khoán của Chính phủ Trung Quốc mới chủ yếu tập trung vào các công ty quốc doanh lớn như PetroChina, China Merchants Bank, hay China Southern Airlines. Hoạt động bán tháo trên toàn thị trường, nhất là các cổ phiếu nhỏ, vẫn diễn ra mạnh mẽ. Kể từ hôm 12/6, chỉ số CSI Smallcap 500, thước đo của các cổ phiếu nhỏ, đã giảm hơn 40%.

Việc Chính phủ Trung Quốc “tung hô” khi thị trường tăng điểm, và phản ứng mạnh tay khi thị trường lao dốc, đã ảnh hưởng tiêu cực tới niềm tin của giới đầu tư toàn cầu – Bloomberg nhận định. “Câu chuyện cho thấy đến nay các nhà lãnh đạo Trung Quốc chưa xử lý tốt vấn đề cải cách và tự do hóa tài chính”, nhà kinh tế học Liu Li-Gang thuộc ngân hàng ANZ nhận xét.

Còn theo giáo sư Pei của Đại học Claremont McKenna, Trung Quốc sẽ chỉ thành công trong việc trì hoãn những cải cách không hề dễ dàng nhưng cần thiết. “Những tổn thất để khắc phục sự chậm trễ này sẽ lớn hơn nhiều”, ông Pei nói.

Xét cho cùng, Chính phủ Trung Quốc có thể đang mắc một sai lầm vốn phổ biến trong hàng ngũ các nhà đầu tư “non tay”: càng thua lại càng hăng.

“Càng nhiều nguồn lực mà nhà chức trách đổ vào để cứu thị trường, thì rủi ro lại càng lớn nếu thị trường vẫn tiếp tục lao dốc”, nhà phân tích Andrew Wood thuộc BMI Research nhận xét.

Truyền thông nhà nước Trung Quốc vẫn đang tiếp tục khuyến khích các nhà đầu tư mua cổ phiếu. “Cầu vồng luôn xuất hiện sau mưa”, một bài xã luận gần đây của tờ Nhân dân Nhật báo viết. Ít nhất thì cũng có một ngân hàng đầu tư của phương Tây bày tỏ niềm tin vào điều này.

Ông Kinger Lau, chiến lược gia thị trường Trung Quốc của ngân hàng Goldman Sachs dự báo chỉ số CSI 300 của các cổ phiếu blue-chip sẽ tăng 27% trong 12 tháng tới. “Chính phủ Trung Quốc có nhiều công cụ để hỗ trợ thị trường. Chúng tôi vẫn lạc quan”, ông Lau nói.