Tipón – Công trình tuyệt đẹp của Đế chế Inca

Tipón là một trong những địa điểm khảo cổ quyến rũ nhất ở Peru, phản ánh những thành tựu đầy cảm hứng của Đế chế Inca.

Trong khi vết tích chiếm đóng của đế chế Inca tại Tipón có niên đại hàng nghìn năm, thì sự phát triển ấn tượng nhất của khu vực này xuất hiện khoảng 500 năm trước đây, khi nó trở thành một khu định cư khép kín với tường bao, phục vụ cho giới quý tộc Inca.

Bên trong các khu định cư là các căn nhà lộng lẫy, kênh rạch, trung tâm thương mại, cống dẫn nước và những đài phun nước đồ sộ, biến sườn núi hẻo lánh thành một công trình tuyệt diệu. Tipón cũng được dùng cho mục đích nghi lễ và tôn giáo. Ngày nay, một số công trình kiến trúc này vẫn còn tồn tại và đứng vững như một minh chứng cho sự tinh thông thủy lợi và công nghệ thủy lực của người Inca.

Đế chế Inca đã từng chiếm đóng một khu vực rộng lớn ở trung tâm và xung quanh thủ đô Cusco, ngày nay là miền nam Peru và tồn tại hơn một thế kỷ. Nó mở rộng ra khắp các phần của Colombia, Ecuador, Peru, Bolivia, Chile và Argentina, là đế chế lớn nhất trong thời kỳ tiền Columbia America.

Với những kỹ sư và thợ thủ công lành nghề, người Inca đã xây dựng một mạng lưới đường giao thông nối liền các khu vực xa xôi với nhau, cũng như hệ thống tích trữ nước rất tinh vi để thu gom nước mưa, nước ngầm, và nước suối tự nhiên. Không nơi nào có công nghệ đẹp hơn so với địa điểm cổ Tipón này.

Theo truyền thuyết, nguồn gốc của từ Tipón có thể xuất phát từ một trong những khu vườn hoàng gia mà Viracocha, vị Thần tối cao của người Inca, đã truyền lệnh xây dựng. Vì ngôn ngữ của người Inca không phải là ngôn ngữ viết, nên người ta không thể biết được ý nghĩa chính xác của các từ. Tuy nhiên, một số người tin rằng nguồn gốc có thể đến từ chữ “Timpuj” theo ngôn ngữ Quechua có nghĩa là “được đun sôi”, liên quan đến nước chảy ra khỏi vòi phun như chất lỏng đã được đun sôi. Những người khác nói Tipón có thể đã là “Royal House” (Ngôi nhà hoàng gia) của Yahuar Huaca, người đã rút lui khỏi nơi đây sau khi bị người Chanca đánh bại.

Tipón nằm cách Cusco khoảng 25 km, trong một khe núi cao trên Thung lũng Cusco, dao động ở độ cao từ 3210 đến 3900m. Điểm cao nhất là Cruzmoqo, từng là một chốt quân sự và nơi có ý nghĩa tôn giáo, nhiều bức tranh khắc đá cổ bí ẩn từ 2000 năm TCN vẫn trang hoàng cho ngọn núi lửa này. Khi người Inca xây dựng các khu định cư phức tạp ở Tipón khoảng năm 1400 SCN, địa điểm tiền sử quan trọng này cũng đã tồn tại trong thời gian dài và có thể có niên đại từ giữa 6000 đến 4000 năm trước Công Nguyên.

Tipón được tạo thành từ mười ba bậc thang với tường đá nhẵn bên sườn, những ruộng bậc thang khổng lồ, kênh rạch và thác nước trang hoàng. Những kênh rạch được xây dựng nhằm phân phối nước cho toàn khu vực. Có đường dẫn nước khác nhau cho sinh hoạt và thủy lợi, mà vẫn còn hoạt động đến ngày nay, cung cấp cho điểm khảo cổ này một dòng chảy bất tận. Bức tường bên ngoài ở Tipón cao 4,5 – 6m, dài khoảng 6,4 km, bao quanh toàn bộ khu vực. Bức tường này cũng cung cấp bằng chứng cho thấy một lượng lớn lao động đã từng được sử dụng, đại biểu cho thành tựu xây dựng vĩ đại của chính nó. Tuy nhiên, có bằng chứng chỉ ra rằng nó được xây dựng bởi con người trước thời đại Inca.

Trong giai đoạn đầu của người Inca, cung điện, đền thờ và pháo đài được xây dựng. Họ đã thiết kế các tòa nhà, hệ thống cấp nước, và các kiến trúc lớn một cách trực quan, tùy theo chức năng, gắn liền với môi trường tự nhiên xung quanh họ. Một khu vực kết hợp giữa nước, đất, nông nghiệp và địa hình với nhau, tạo ra một khu vườn nước tại Tipón. Một trong những ví dụ tốt nhất cho các công trình thủy lợi tiên tiến của họ là ở Lâu đài Tipón Inca. Nó được xây dựng theo phong cách hoàng gia Inca, có cửa ra vào hình thang với các đài phun nước tương tự tại Machu Picchu. Những cấu trúc lớn đó được tạo thành từ những tảng đá xếp khít nhau.

Khu vực thấp hơn của di tích Tipón bao gồm một loạt các ruộng bậc thang, được tưới tiêu bằng kênh đá xanh, tất cả đều được bảo quản đến ngày nay. Ở phía sau của những di tích thấp hơn này, nước chảy từ một hòn đá có hình “miệng” xung quanh một con suối, có lẽ là một máng nước ngầm truyền từ trên cao xuống.

Toàn bộ phức hệ được thiết kế xung quanh con suối. Một khu vực khác là một bể chứa và đền thờ trung tâm trên một tảng đá lớn, đã bị núi lửa phá hủy, được cho là Huaca (đền thờ) hoặc nơi chôn cất. Mặt sau của hồ chứa, một cầu máng lớn bằng đá chạy ngang qua một kẽ nứt nhỏ trước khi tiếp tục lên dốc đến một khu vực ruộng bậc thang chưa được khai quật và nhà ở.

Ngoài ra còn tồn tại một cấp bậc khác phía trên thung lũng bao phủ những ruộng bậc thang, nhà cửa, kho tàng đá. Kích thước tương đương với những di tích thấp hơn, chúng được người dân địa phương ngày nay sử dụng để xây dựng những ngôi nhà riêng của họ trong đống đổ nát.

Tipón là một khu định cư không phải được tạo ra trong một sớm một chiều, nhưng công nghệ và văn hóa đã được đúc rút từ các nền văn minh Andes sớm hơn nhiều và có thể có niên đại hàng ngàn năm. Hàng triệu người đã từng sống trong phạm vi của đế chế Inca và trong đó có một vài người định cư tại Tipón trong triều đại của người Inca.

Với sự xuất hiện của người Tây Ban Nha và sự sụp đổ của đế chế này, Tipón đã không hoàn toàn bị bỏ rơi mà được sử dụng bởi những người da đỏ Quechua, hậu duệ trực tiếp của người Inca. Ngày nay, nó nằm giữa Thung lũng Sacred. Khu vực này được coi là thiêng liêng trong Thời đại Inca vì ​​mối liên hệ thiên văn với hệ Ngân hà, vào những thời điểm nhất định trong năm, vòng cung cao phía trên thung lũng đẹp như tranh vẽ.

 Thiên Long, dịch từ Ancient Origins