Nội hàm thâm sâu trong các thần thoại về Tết Trung thu lưu truyền nghìn năm

Mỗi khi đến Tết Trung thu, ngẩng đầu ngắm Trăng sáng vằng vặc, nhiều người lại nhớ đến các câu chuyện thần thoại đã có từ xa xưa như Hằng Nga bôn nguyệt, Ngô Cương chặt quế hay Thỏ ngọc giã thuốc… Phải chăng chính nội hàm của những truyền thuyết này đã giúp chúng được lưu truyền suốt nghìn năm qua.

Người thời nay không thể thấy vầng Trăng xưa, nhưng Mặt trăng ngày nay đã từng chiếu sáng bầu trời đêm cho người cổ đại. Thế sự xoay vần, mấy ngàn năm qua đi, vì sao những truyền thuyết về tết Trung thu vẫn in dấu trong lòng người như xưa?

1. Hằng Nga bôn nguyệt – Chớ đánh mất bản tâm tốt đẹp và cơ duyên trân quý trong sinh mệnh

Hằng Nga là nhân vật chính trong câu chuyện thần thoại về Tết Trung thu, dẫn dắt ngàn vạn sợi tơ tình yêu. Có rất nhiều câu chuyện về Hằng Nga, nhưng phần “Lãm minh huấn” trong cuốn sách ra đời thời Tây Hán mang tên “Hoài Nam Tử” có lẽ là ghi chép đầu tiên và sớm nhất có hệ thống về “Hằng Nga bôn nguyệt”.

Nhìn thấy Trắng sáng tròn vành vạnh, tâm nguyện chung của mọi người chính là muốn người thân trong gia đình đoàn tụ, sum vầy. Thế nhưng, có một điều nan giải là vào đêm Trung thu Trăng tròn, Hằng Nga lại một mình bay lên cung Trăng!

Hậu Nghệ là người anh hùng cổ đại đã bắn hạ chín Mặt trời, Hằng Nga là mỹ nữ đẹp tựa thiên tiên lại thông minh hiền thục. Tương truyền, vào thời xa xưa, trên trời từng cùng lúc xuất hiện 10 Mặt trời, làm cho mặt đất trở nên nóng bỏng và khô cằn, hoa mầu chết héo, dân chúng lầm than.

Khi đó, Hậu Nghệ sức mạnh vô song đồng tình với dân chúng khổ cực, leo lên đỉnh núi Côn Lôn, vận dụng thần lực kéo cây cung thần, một mạch bắn hạ chín Mặt trời, cũng mệnh lệnh Mặt trời cuối cùng ở trên bầu trời mọc và lặn đúng giờ. Hậu Nghệ tạo phúc cho muôn dân nên rất được dân chúng tôn kính cùng yêu quý.

Hậu Nghệ và Hằng Nga kết thành vợ chồng đằm thắm, giống như cây liền cành, chim liền cánh, tình cảm vợ chồng keo sơn gắn bó. Vậy mà có một ngày Hằng Nga bỏ lại chồng, một mình bay lên cung Trăng, để lại Hậu Nghệ ở dưới trần gian vô cùng đau buồn phẫn nộ và hối hận.

Xả hết nhân tâm, Hằng Nga một mình bay lên cung Trăng

Hằng Nga vì sao một mình bay lên cung Trăng? Trong các câu chuyện  truyền lưu đến ngày nay có vài kiến giải khác nhau. Có chuyện nói rằng Hằng Nga ích kỷ, vì thành tiên mà trộm ăn viên thuốc tiên duy nhất do Tây Vương Mẫu ban cho, vứt bỏ Hậu Nghệ mà đi.

Sau khi lên trời, Hằng Nga bị Thiên Đế trách phạt ở trong cung Quảng Hàn vắng vẻ. Thi sĩ nhà Đường Lý Thương Ẩn phỏng đoán uẩn khúc của nàng qua câu thơ “Thường Nga ưng hối thâu linh dược, bích hải thanh thiên dạ dạ tâm”. Có nghĩa là Thường Nga chắc hẳn hối hận đã ăn trộm thuốc thiêng, hằng đêm phơi bày tấm lòng giữa nơi trời xanh, biển biếc.

Thế nhưng nếu Hằng Nga là người bạc tình, ích kỷ, làm việc tổn thương người khác thì sao có thể lên trời? Người xấu như vậy sao có thể thành tiên? Hơn nữa, ở nhân gian, địa ngục còn phải gặp báo ứng nữa.

Một cách nói khác là vợ chồng Hậu Nghệ và Hằng Nga ân ái, hòa thuận. Hậu Nghệ có lòng nhân ái lại hào khí, truyền dạy thần kỹ cho người trong thiên hạ, kẻ ác lợi dụng tình thế đó, giả trang thành người học kỹ năng lẻn vào cung cướp thuốc tiên. Vì ngăn kẻ xấu, dưới tình thế cấp bách Hằng Nga đã nuốt thuốc tiên, kết quả là nàng bay lên trời, từ đó phải xa cách Hậu Nghệ…

Ngẫm lại tình tiết câu chuyện sẽ có người thắc mắc vì sao Tây Vương Mẫu chỉ ban một viên thuốc tiên? Đây là khảo nghiệm chăng? Hay là tiên tri? Kẻ xấu tham lam tàn nhẫn dù ăn được viên thuốc cũng không thể thành tiên. Bởi người không tu tâm hướng thiện, muốn dùng mánh khóe, thậm chí là thủ đoạn trộm cắp lừa dối để thành tiên thì sao Thần có thể cho phép. Để thành tiên cũng phải đáp ứng tiêu chuẩn nghiêm khắc.

Phải chăng Tây Vương Mẫu đã nhìn thấy lòng nhân ái của Hậu Nghệ quá nặng, mê đắm vào danh lợi tình nơi nhân gian mà rơi vào luân hồi, đã không còn khả năng thăng thiên, nên mới chỉ ban một viên thuốc tiên. “Hằng Nga bôn nguyệt” không phải bất đắc dĩ, cắt đứt tình ái “chạy” lên Mặt trăng, mà hẳn là nàng nóng lòng về trời!

Hậu Nghệ nhập thế mê muội, Hằng Nga về trời phục mệnh

Còn có một kiến giải rằng sau khi Hậu Nghệ bắn hạ chín Mặt trời gây hại cho dân chúng, vạn dân ủng hộ chàng lên làm vua, nhưng chàng lại kể công kiêu ngạo, càng ngày càng cuồng vọng, phóng túng bản thân, xa hoa dâm đãng, bạo ngược dân chúng. Hằng Nga suy nghĩ vì dân chúng, không thể để cho bạo quân trường sinh bất lão, nên mới ăn thuốc tiên.

Hậu Nghệ và Hằng Nga vốn nên là sứ giả của Thần, sau khi hạ thế cứu vớt con người thế gian phải cùng nhau về trời phục mệnh. Nhưng Hằng Nga quản không được, không kêu tỉnh được Hậu Nghệ đang mê muội ở nhân gian, đành phải một mình bôn nguyệt, đi về trời phục mệnh.

Đêm nay là đêm nào? Chớ đánh mất bản tâm tốt đẹp và cơ duyên trân quý trong sinh mệnh

Đêm nay là đêm nào? Có khi Trăng sáng sao thưa, có khi Trăng bị mây che còn sao hiện rõ, mà có lúc bầu trời lại tối mịt không thấy cả Trăng lẫn sao. Con người trên thế gian cũng giống như vậy, có khi thiện tính nổi lên, có khi ma tính lấn át, có lúc mê muội mà quên mất ai là ai. Sau khi hạ xuống nhân gian, nhập phàm trần, ma tính từ từ khiến Hậu Nghệ mê đắm trong trần thế, phóng túng bản thân, cũng không thể quay về trời được nữa, càng không thể thăng lên tầng thứ cao hơn.

Đây không phải là lời cảnh báo cho con người thế gian sao? Câu chuyện về Hằng Nga và Hậu Nghệ thức tỉnh những ai ngàn vạn năm qua vẫn không thoát được vòng luân hồi, người đến thế gian là vì hoàn thành sứ mệnh đồng thời tu luyện thăng tiến để quay về trời, nhất thiết không được đánh mất cơ duyên trân quý nhất trong sinh mệnh!

2. Ngô Cương chặt quế – Tu luyện loại bỏ chướng ngại và chấp trước, phản bổn quy chân

Cuốn sách thời Bắc Tống “Thái Bình ngự lãm” dẫn “Hoài Nam Tử” ghi lại “cây quế trong Mặt trăng”, chính là câu chuyện thần thoại Ngô Cương chặt quế.

Sách “Dậu dương tạp trở” của của Đoàn Thành Thức thời Đường có nói về truyền thuyết Ngô Cương chặt quế thời bấy giờ như sau: “Cách nói xưa cây quế trong Mặt trăng, sách cũ nói cây quế cao 500 trượng, dưới gốc có một người chặt cây mãi, cứ chặt xong là dấu chặt liền lại. Người ấy họ Ngô tên Cương quê ở Tây Hà, tu tiên có lỗi bị phạt chặt cây“.

Ngày đêm liên tục chặt cây chưa ngộ đạo

Ngô Cương tu tiên phạm lỗi bị sư phụ phạt đến cung Trăng chặt cây quế. Cây quế này cao tới 500 trượng lại có năng lực tự chữa lành vết thương thần kỳ, cứ vừa vung búa chặt một nhát là dấu vết lập tức liền lại, cho qua thời gian rất dài, cây quế cũng không mảy may nghiêng ngả, vẫn đứng sừng sững trên Mặt trăng. Ngô Cương bất đắc dĩ phải chặt cây hết ngày này sang ngày khác, không ngưng nghỉ.

Ngô Cương bất lực trước cây quế cao lớn, cứ chặt một nhát lập tức liền lại, tới lúc nào mới có thể đốn ngã đây? Đến khi nào mới có thể phục mệnh? Có lẽ việc chặt quế chính là một cách tu đạo mà vị sư phụ kia đã an bài,  chịu khổ để tiêu nghiệp. Thế nhưng Ngô Cương gượng ép mà làm thì sao có thể hoàn thành nhiệm vụ để thoát khỏi phàm trần?

Cảnh giới siêu phàm, thoát tục đắc đạo

Điều then chốt của tu luyện chính là tu tâm, sư phụ giao cho Ngô Cương chặt quế, một mặt vừa có thể chịu khổ đẻ tiêu nghiệp, mặt khác cũng là để khảo nghiệm ngộ tính của Ngô Cương. Nếu Ngô Cương cung kính tuân theo an bài của sư phụ, chuyên tâm vào quá trình chặt cây để tu luyện, ngộ đạo thì nhất định sẽ có thành tựu. Chặt cây không phải để đốn củi, mà là trong quá trình này tu luyện bỏ đi các tư tưởng không tốt của bản thân và đủ loại chấp trước, loại trừ hết thảy can nhiễu, chướng ngại, tất cả những thứ không tốt cản trợ việc tu luyện thành tiên đều phải gạt bỏ.

Dù sư phụ đã an bài con đường tu hành giúp đệ tử, nhưng mức độ thành công của mỗi người khác nhau. Nếu đệ tử nghe lời sư phụ thì sự phụ sẽ giúp ngươi ngộ đạo, sẽ cho ngươi thứ tốt. Tôn kính và tin tưởng sư phụ, kiên trì bền bỉ thì có thể thành tiên.

Buông bỏ danh lợi tình, thoát khỏi nỗi lo thọ mệnh

Người tu luyện phải đạt tới cảnh giới siêu phàm thì mới có thể thoát khỏi thế tục và đắc đạo, cũng chính là cần vượt qua tầng thứ hiện tại của bản thân mới có thể bước vào cảnh giới cao hơn. Chỉ khi loại bỏ những chấp trước ngăn trở về danh lợi tình trong thế gian, mới có thể đề cao cảnh giới và tầng thứ của sinh mệnh, mới có thể tu thành đắc đạo.

Đối với một người bình thường, chẳng phải đạo lý cũng như vậy hay sao? Người đời vì trăm ngàn lo âu về những thứ vật chất xung quanh mà tổn hại nhân tâm. Có những việc đôi khi cố gắng cả đời cũng không thể giải quyết được, bởi có những điều mà bản thân không thể làm chủ. Có người chưa tròn trăm tuổi mà đã lo làm sao sống đến nghìn tuổi! Nỗi lo này chồng chất thành cây quế cao 500 trượng, luôn hiện diện ngay trước mắt.

Những điều con người cả một đời theo đuổi đều không nằm ngoài những truy cầu về danh lợi tình. Kỳ thực, phúc phận của đời người sớm đã được an bài sắp đặt. “Thiện hữu thiện báo, ác hữu ác báo”, tạo nghiệp đời trước sẽ phải hoàn trả kiếp này. Nếu bản thân có thể coi nhẹ mọi việc, lùi một bước biển rộng trời cao thì con người mới có thể thoát khỏi khổ ải trầm luân. Chỉ cần cố gắng làm tốt mọi việc, tuỳ kỳ tự nhiên, thuận thiên nhi hành, thì con người mới được sống an nhiên và tự tại. Thần Phật luôn bảo hộ những người lương thiện, những người luôn tích đức hành thiện thì phúc báo sẽ mãi dài lâu.

3. Thỏ ngọc giã thuốc – Xả bỏ tự ngã giúp người trường sinh bất lão

Trên cung Trăng có thỏ ngọc giã thuốc làm bạn với Hằng Nga. Câu chuyện về thỏ ngọc cũng là một trong những truyền thuyết được lưu truyền trong ngày tết Trung thu.

Trong “Nghĩ thiên vấn” của Phù Hàm có câu: “Trong Trăng có gì thế? Có con thỏ trắng giã thuốc, cầu mong hưng thịnh, phúc lành”. Trong bài “Đổng đào hành” của nhạc phủ thời Đông Hán có câu: “Thải thủ thần dược nhược mộc đoan, bạch thố trường quỵ đảo dược hà mô hoàn“, tạm dịch là “hái lấy ngọn cây trên núi thần dược, thỏ trắng giã thành viên thuốc tắc kè, dâng lên bệ hạ với cả tấm lòng”.

Từ bỏ bản thân, nhảy vào lửa hồng

Kinh Veda kể rằng có bốn con vật, gồm khỉ, chó, rái cá và thỏ hằng ngày đến lắng nghe một vị đạo sĩ thuyết giáo. Một ngày nọ vị đạo sĩ tu thành và chuẩn bị rời khỏi thế gian; trước khi đi ông đã yêu cầu cả bốn con vật đi tìm thức ăn cho mình. Tất cả các con vật đều tìm được thức ăn, ngoại trừ thỏ. Vì để cung cấp thức ăn cho vị đạo sĩ, thỏ lao mình vào đống lửa, nhưng đống lửa lại biến thành băng tuyết và thỏ được cứu sống. Vị đạo sĩ hiển lộ thân phận thật và đưa thỏ lên cung Quảng Hàn, kể từ đó thỏ được lưu lại ở đây làm bạn với Hằng Nga.

Thỏ ngọc không phải là một chú thỏ bình thường. Từ xa xưa ngọc luôn tượng trưng cho phẩm hạnh đạo đức cao thượng, bởi vậy thỏ ngọc chính là một cảnh giới thăng hoa của sinh mệnh. Vì người khác, thỏ ngọc có thể hoàn toàn xả bỏ sinh mệnh, không màng tới an nguy của bản thân, vậy nên cảnh giới của thỏ ngọc đã thoát khỏi cõi phàm trần.

“Thỏ ngọc giã thuốc” chính là bản nguyên của sinh mệnh sau khi không ngừng xả bỏ những tạp chất hậu thiên, hiển lộ bản chất hồn nhiên, thiện lương, thuần khiết vốn có. Thiện lương vốn là bản tính của con người, bản chất vô tư vô ngã chính là loại tiên đơn thần dược trường sinh bất lão chân chính nhất.

Hàng ngày hàng giờ, năm này qua năm khác, chúng ta đang đắm chìm trong vòng quay nơi thế tục. Trong những bon chen chìm nổi đó, con người dễ dàng nảy sinh các chủng nhân tâm như toan tính, ganh ghét, tranh đấu… Do vậy nếu muốn được thanh thản, muốn được thăng hoa, con người cần phải giữ cho mình sự thư thái thiện lương và không ngừng loại bỏ những nhân tâm bất hảo của bản thân.

Thỏ ngọc giã thuốc là tượng trưng cho sinh mệnh con người, ở vào bất cứ thời điểm nào cũng không ngừng tu luyện bản thân, phản hồi về bản tính tiên thiên vốn có của sinh mệnh khi tới thế gian này.

Ánh Trăng vẫn hàng ngày hàng giờ chiếu sáng thế gian, đưa đường chỉ lối cho con người mỗi khi đêm đến. Trong những năm tháng của tiến trình sinh mệnh, hãy giống như ánh trăng đang hàng ngày soi tỏ kia, luôn giữ được sự thuần khiết của mình. Hãy không ngừng đề cao cảnh giới tư tưởng đạo đức, quay về bản tính Chân, Thiện, Nhẫn tiên thiên vốn có của bản thân, đó mới là thứ tiên dược chân chính giúp con người “trường sinh bất lão”.

Phải chăng đây cũng chính là hàm ý sâu xa trong những câu chuyện thần thoại về tết Trung thu được lưu truyền cho đến ngày nay?

Tú Văn biên dịch