Nền tảng kiến lập Hoa Kỳ, nguyên tắc 25: Ngoại giao bình đẳng, không tham gia vào các liên minh

Trong nguyên tắc lập quốc thứ 25, các quốc phụ lập quốc Hoa Kỳ cho rằng: Hoa Kỳ phải có mối giao hảo với tất cả các nước, trao đổi thương mại, trung thực và tuyệt đối không kết đồng minh với bất kỳ quốc gia nào.

Xem đầy đủ về các nguyên tắc lập quốc tại đây

Vào thời điểm đó, các quốc phụ đã hình dung ra mọi phương diện của Hoa Kỳ khi thành lập đất nước, toàn bộ hiến pháp đã thiết lập ra hệ thống chính trị, đây là một bản thiết kế tổng thể, liên quan đến nhiều khía cạnh của hệ thống chính trị đất nước, hệ thống quốc gia, cách thực hiện các vấn đề quân sự và cách làm kinh tế và cách thực hiện ngoại giao. 

Những người cha lập quốc đã thấy trước sự cần thiết của Hoa Kỳ, trong việc thiết lập quan hệ ngoại giao với các nước khác. Về vấn đề này, các quốc phụ đã đặt ra một nguyên tắc, đó là: Làm bạn với tất cả các nước nhưng không phải là kết đồng minh.

Tại sao lại hình thành nguyên tắc không kết đồng minh? Bấy giờ, không phải Hoa Kỳ có nhiều đồng minh sao? Ví dụ, Liên minh châu Âu và Tổ chức Hiệp ước Bắc Đại Tây Dương… hàng loạt các đồng minh. Vậy nguyên tắc không kết đồng minh này tương ứng với Hoa Kỳ ngày nay như thế nào?

Không kết đồng minh chủ nghĩa ly khai, không có nghĩa là theo chủ nghĩa biệt lập

Có một vấn đề khái niệm ở đây. Nói cách khác, cựu Tổng thống Trump đã làm được nhiều việc sau khi nhậm chức, như rút khỏi “Hiệp định Đối tác xuyên Thái Bình Dương” (TPP,) và gia hạn “Hiệp định Thương mại Tự do Bắc Mỹ” (NAFTA) thành “Hiệp định Hoa Kỳ Mexico Canada” (USMCA)… Những hành động này của ông được phe cánh tả mô tả là chủ nghĩa biệt lập. 

Tuy nhiên, khái niệm này đã được khẳng định từ thời của những vị cha già lập quốc, họ cho rằng chính sách không kết đồng minh của Hoa Kỳ không phải là chủ nghĩa biệt lập, mà là chủ nghĩa ly khai. Chủ nghĩa biệt lập là “tôi chỉ quét tuyết trước cửa nhà mình, mà không quan tâm đến nhà người khác như thế nào”. Các vị cha lập quốc nói không phải là như vậy, họ định nghĩa nguyên tắc không kết đồng minh của Hoa Kỳ chính là chủ nghĩa ly khai.

Vậy chủ nghĩa ly khai nghĩa là gì? Là Hoa Kỳ không muốn kết bạn với các nước khác sao? Không đúng. Các quốc phụ Hoa Kỳ nói rằng hoàn toàn ngược lại, Hoa Kỳ muốn kết bạn rộng rãi, nhưng không muốn chia bè kéo cánh. Điểm này mang một chút màu sắc của “quân tử chi giao” trong cổ ngữ Trung Quốc.

Giáo sư Skousen nói rằng, quan niệm này có nét giống Thụy Sĩ ngày nay, đó là: Chúng ta không thù địch với bất kỳ ai, trừ khi họ đe dọa đến chúng ta. Vì vậy, Hoa Kỳ có thể kết bạn với tất cả các quốc gia, và sau đó ẩn chứa một ý nghĩa lớn lao. 

Tại sao bạn muốn kết bạn rộng rãi, nhưng không kết thành đồng minh? Những người cha lập quốc nói rằng, vì tôn giáo và đạo đức đòi hỏi chúng ta phải làm điều này. Chúng ta không thiên vị, không đặc biệt thích bất cứ ai, cũng như không đặc biệt ghét bất cứ ai. Đây là nguyên tắc của Hoa Kỳ trong giao lưu đối ngoại, kết bạn rộng rãi nhưng không kết bè phái.

Điều này cũng nhằm vào điểm yếu của bản chất con người. Về cơ bản, mọi người sẽ tỏ ra ưu tiên, thiên vị, đánh mất công bằng công chính khi họ đặc biệt thích một ai đó, còn khi họ đặc biệt ghét ai đó, họ sẽ thấy anh ta/cô ta “không thuận mắt”, tồi tệ và sẽ tìm cách loại trừ. Hành vi của anh ta/cô ta rất dễ làm bạn kích động, và khiến bạn gây chiến với họ. Những vị lập quốc Hoa Kỳ hy vọng, sẽ dùng công lý cao cả và lòng nhân ái để cân đối mối quan hệ giữa Hoa Kỳ và các quốc gia khác. Đây là nguyên tắc chỉ đạo của các bậc cha ông để lại.

Giáo sư Skousen nói rằng: Mối quan hệ giữa các quốc gia cũng giống như làm người vậy, làm người không thể chỉ đặc biệt đối đãi tốt với một ai đó, hay đặc biệt xấu xa tồi tệ với ai đó, làm người không nên chia bè kéo cánh, giữa các quốc gia cũng tương tự như thế. 

Nói cách khác, Hoa Kỳ chúng ta giống như một quân tử, và chúng ta cũng đang hành động như một quân tử. Ông cũng chỉ ra rằng, giống như ngày nay Hoa Kỳ đặt ra chế độ ưu đãi Tối huệ quốc – Most Favoured Nation (MFN) là không đúng. 

Tối huệ quốc là một trong những quy chế pháp lý quan trọng trong thương mại quốc tế hiện đại. Quy chế này được coi là một trong những nguyên tắc nền tảng của hệ thống thương mại đa phương của Tổ chức Thương mại Thế giới.

Với sự tồn tại của chế độ đãi ngộ tối huệ quốc, các quốc gia sẽ được bảo đảm rằng quốc gia đối tác thương mại của mình sẽ không dành cho quốc gia khác chế độ thương mại ưu đãi hơn, qua đó triệt tiêu lợi thế cạnh tranh tự nhiên của họ đối với sản phẩm hàng hoá dịch vụ cụ thể trong cạnh tranh với các quốc gia liên quan,…

Giáo sư Skousen cho rằng MFN không nên tồn tại, nếu không có MFN thì mọi người sẽ đối xử bình đẳng với nhau. Chúng ta sẽ tăng cường quan hệ thương mại với các nước trên thế giới và giảm các quan hệ chính trị.

Không kết đồng minh cũng có nghĩa tương tự, tức là kết bạn rộng rãi nhưng không tạo thành liên minh cố định (trừ thời chiến). Quan hệ chính trị là đề cập đến kết đồng minh và phe phái, vì vậy George Washington vào thời điểm đó nói rằng: Kết thành đồng minh tạm thời trong chiến tranh là tốt, nhưng quan hệ ngoại giao hài hòa và tự do phải được khôi phục sau chiến tranh.

Ví dụ, trong Chiến tranh thế giới thứ II, khi Đức Quốc xã chiếm đóng châu Âu, Hoa Kỳ đã thành lập đồng minh chống phát xít với Anh, Pháp, Bỉ và Liên Xô. Nhưng sau Chiến tranh thế giới thứ II, mối quan hệ đồng minh này thực sự nên bị giải thể, nhưng Tổ chức Hiệp ước Bắc Đại Tây Dương kể từ khi thành lập đến nay đã tồn tại 50, 60 năm. Sau khi cựu TT Trump nhậm chức, ông ấy nói rằng ông ấy không muốn điều này, nhưng một số người lại cảm thấy khó hiểu, “Đây chẳng phải là đồng minh của chúng ta sao!”.

Trên thực tế, cựu TT Trump đã quay trở lại các nguyên tắc lập quốc của các quốc phụ Hoa Kỳ. Tại sao Hoa Kỳ chúng ta phải kết đồng minh? Châu Âu tự mình phòng ngự là đủ, tại sao lại đưa nhiều quân đội Hoa Kỳ đến đóng quân ở Đức và Ý để bảo vệ họ mãi mãi? 

Vì Hoa Kỳ chúng ta là quân tử, đối xử tốt với tất cả mọi người, không đặc biệt tốt với bất kỳ ai, đối xử với tất cả mọi người như một quân tử. Bấy giờ TT Trump nói rằng chúng ta không kết đồng minh với Liên minh Châu Âu nữa, phải rút khỏi Tổ chức Hiệp ước Bắc Đại Tây Dương, thì lại bị xem là một hành động lệch lạc. Trên thực tế, ông ấy đang quay trở lại các nguyên tắc ban đầu, ông ấy hoàn toàn đúng đắn.

Khi còn tại nhiệm, cựu TT Trump không chút nhượng bộ cùng khi thảo luận về kinh doanh, đàm phán về thuế quan với các đồng minh trong lịch sử như Canada và Liên minh châu Âu, một số người Mỹ cảm thấy không thể chịu đựng nổi, “Đó đều là những người hàng xóm hoặc đồng minh của chúng ta, tại sao Trump có thể đối xử với họ như thế này?”. 

Những người phản đối, thâm chí mắng cựu TT Trump vốn dĩ không hiểu các nguyên tắc quốc gia ban đầu, và các nguyên tắc ngoại giao của Hoa Kỳ là gì, đó là không kết thành đồng minh vĩnh viễn với ai, Hoa Kỳ sẽ đối xử bình đẳng với tất cả các nước trên thế giới.

Mối quan hệ giữa chủ nghĩa ly khai và “chiêu chiêu thiên mệnh” (vận mệnh hiển nhiên)

Giáo sư Skousen đặc biệt chỉ ra rằng, chủ nghĩa ly khai không có nghĩa là người Mỹ không quan tâm đến các vấn đề bên ngoài nước Mỹ. Ngược lại chủ nghĩa ly khai là sự độc lập, công chính và không kết bè phái giữa các quốc gia của Hoa Kỳ, còn “chiêu chiêu thiên mệnh” chỉ trách nhiệm đạo đức của Hoa Kỳ trên thế giới.

Chúng ta cùng bàn luận một chút về định nghĩa của “chiêu chiêu thiên mệnh” – Manifest Destiny. Sự phát triển ban đầu của Hoa Kỳ có liên quan nhiều đến thuật ngữ này. Manifest có nghĩa là “hiển nhiên”, Destiny có nghĩa là “định mệnh”, tức là vận mệnh rõ ràng, vận mệnh hiển nhiên, dịch sang tiếng Hán gọi là “chiêu chiêu thiên mệnh”.

Khi những người theo đạo Tin lành Châu Âu rời Châu Âu đến Hoa Kỳ, họ đã được Thần linh soi sáng ở nhiều nơi, giống như những người tu luyện được khai sáng, họ cảm thấy rằng Thượng đế đã hướng dẫn họ đến những vùng đất Châu Mỹ rộng lớn bao la, sông ngòi trù phú và đất đai màu mỡ, cây cối tốt tươi này, để họ xây dựng vương quốc của Thượng đế trên Trái đất. Họ sẽ cảm thấy rằng họ có sứ mệnh xây dựng một đất nước kiểu mẫu tại mảnh đất Hoa Kỳ, và cuối cùng là quảng bá đất nước kiểu mẫu này cho thế giới.

Ý tưởng này bắt đầu khi các quốc phụ xây dựng hiến pháp, bởi vì họ liên tục nhận được sự soi sáng như vậy từ Thượng Đế. Tại sao Hoa Kỳ tiếp tục đi về phía Tây khi đã có 13 thuộc địa? Cuộc di chuyển về phía Tây này không phải tham lam, cũng không phải để chiếm thêm đất, mà vì họ tin rằng chính Thần linh đã cho họ đi về phía Tây và mở rộng đất nước đến Thái Bình Dương. Chúng ta có sứ mệnh khiến lục địa này trở thành một nước Mỹ hoàn chỉnh.

Năm 1823, chính trị gia kiêm tổng thống thứ năm của Hoa Kỳ – James Monroe đã đề ra học thuyết Monroe. Học thuyết Monroe là một chính sách đối ngoại về việc kiểm soát lục địa Châu Mỹ, quan niệm của nó là các cường quốc Châu Âu không thể xâm nhập vào Tây bán cầu – lãnh thổ của người Mỹ. 

Hàm ý của ông là gì? Nghĩa là thể chế Hoa Kỳ của phải được đẩy mạnh, sau khi triển khai xong ở Bắc Mỹ thì sẽ đến Nam Mỹ, Tây bán cầu trước tiên sẽ trở thành vương quốc Thượng đế “chiêu chiên thiên mệnh” của Hoa Kỳ, sau đó sẽ lan rộng ra thế giới.

Chủ nghĩa ly khai cho phép Hoa Kỳ độc lập và đối đãi tốt đẹp với những người khác, trong khi “chiêu chiêu thiên mệnh” khiến Hoa Kỳ có ý thức trách nhiệm đối với thế giới. Ý của James Monroe là, Thượng đế đã ban cho họ mảnh đất này và một sứ mệnh. Chính tại nơi đây, họ sẽ xây dựng đạo đức và tự do chính trị, mà quốc gia được xây dựng trên nền tảng đạo đức và tự do chính trị này, chính là vương quốc của Thượng đế. Thông qua Hoa Kỳ, người dân Mỹ phải mở rộng tự do đạo đức và chính trị ra toàn thế giới, đó là ý nghĩa của “chiêu chiêu thiên mệnh”.

Vì vậy, khi tiến về phía Tây, người Mỹ đã thực sự đã không ngừng tiến lên, “người trước hy sinh, người sau tiếp bước”, vượt qua khó khăn trở ngại. Nhiều người đã cầm theo Kinh thánh trong hành trình về phía Tây, họ kiên định tin rằng đây là sứ mệnh mà Thượng đế giao cho, nhất định phải triển khai đất nước này đến bờ biển Thái Bình Dương, họ có một động lực như vậy. 

“Chiêu chiêu thiên mệnh” của Hoa Kỳ vẫn được tiếp nối cho đến ngày nay. Vẫn còn một số người thuộc phe bảo thủ tin rằng: Hoa Kỳ có vận mệnh hiển nhiên này, Hoa Kỳ là một quốc gia được Thượng đế ưu ái, họ có trách nhiệm mở rộng đạo đức và tự do chính trị với thế giới.

Nếu sự thật là như vậy, thì rõ ràng sứ mệnh này vẫn chưa được hoàn thành. Những người phe cánh tả và  phe tự do ngày nay không còn đồng ý với sứ mệnh này nữa, nhưng tư tưởng ấy vẫn chảy trong dòng máu của nhiều người Mỹ, đó là “chiêu chiêu thiên mệnh”.

Việt Anh

Theo soundofhope.org