Điểm yếu của nhân tính: Ngạo mạn và định kiến

Trong Tam Tự Kinh có câu: “Nhân chi sơ, tính bổn thiện”. Con người lúc mới sinh ra, chưa tiếp thụ những thứ ô nhiễm ở bên ngoài, cho nên bản tính là thuần thiện. Nhưng sống trong một xã hội ô nhiễm, con người dần dần mất đi bản tính tự nhiên trở nên bất thuần.

Trong bản tính của con người, có một nhược điểm lớn đó là “Tư” (ích kỷ). Con người bởi vì có “Tư” mà sinh ra rất nhiều các chủng tâm không tốt, trong đó có một loại tâm gọi là “ngạo mạn”.

Phàm là người ngạo mạn đều thích đề cao bản thân, thường tự cho rằng mình vượt trội hơn người khác. Vượt trội ở đây có thể là ở phương diện tinh thần, hoặc phương diện vật chất.

Loại người này bất giác đem bản thân mình đặt ở chỗ cao, dùng ánh mắt ‘hơn người’ để đánh giá thế giới cùng người khác. Biểu hiện bên ngoài của người này, bất luận là khiêm tốn thanh cao, hay cuồng vọng tự phụ, thì bản chất đều là đề cao bản thân mình, xem thường người khác.

Trong văn học hiện đại, có lưu truyền một câu nói: “Bạn không hiểu tôi, tôi không trách bạn“. Trên bề mặt, đây là một loại biểu hiện của rộng lượng và khoan dung, nhưng thực chất lại ẩn chứa sự ngạo mạn.

Bởi vì trong lời nói này, vẫn ẩn chứa ý muốn người khác có thể hiểu mình, hoặc vẫn muốn bảo vệ quan điểm của mình khi nó không được chấp nhận hoặc quan tâm, biểu hiện ra chính là một loại tâm lý cao ngạo. Đây đều là một loại thể hiện của chữ “Tư”.

Trong Đạo Đức Kinh có nói: “Thượng thiện nhược thủy”. Người tốt thực sự, chính là có thể bao dung giống như nước vậy. Trường phái triết học cổ điển Trung Quốc cũng đề xướng tư tưởng: “Nước làm lợi vạn vật mà không tranh giành”. Thế nhưng, đằng sau người ngạo mạn, lại thiếu đi sự bao dung này.

Ngạo mạn còn có thể mang đến định kiến. Bản chất của ngạo mạn chính là muốn bảo vệ chính mình, chứng tỏ bản thân. Như vậy, trong cách nhìn, cách nghe, cách nghĩ và cách nói của anh ta đều sẽ mang theo quan niệm chủ quan, cho nên không thể thấy được bản chất khách quan của một sự vật.

Bất kể một người học vấn cao hay thấp, thành tựu lớn hay nhỏ, nếu lời nói và hành vi của người ấy đều là vì chính mình, khi không được người khác chú ý thì tỏ ra khó chịu, hoặc thấy người khác không bằng mình mà tỏ ra khinh bỉ, cái đó vẫn là có mang theo định kiến. Trí giả thực sự nhất định sẽ khiêm tốn, đó mới là người lương thiện chân chính.

Tuệ Tâm, theo Kannewyork