Madame Roland – Người đàn bà cộng hòa

Tên thật của bà là Marie-Jeanne “Manon” Philippo. Năm 1781 bà lấy chồng là một nhà sản xuất, thanh tra thương mại và sản xuất tên Jean-Marie Roland, lớn hơn bà 20 tuổi, tên bà trở thành Madame Roland.

Bà chỉ thích kết bạn với những người lớn tuổi để hưởng được không khí trí thức. Bà yêu chồng bà vì ông có nhiều sở thích đa dạng và có một sức hấp dẫn về trí thức.

Khi Cách mạng Pháp nổ ra năm 1789, bà và chồng của mình là những người sớm ủng hộ mục tiêu dân chủ của cách mạng, cả 2 đều thuộc nhóm người lãnh đạo tên tuổi của nhóm ôn hoà Girondist.

Khi khủng bố lên ngôi, cùng chung số phận với bao nhiêu người khác, trong đó có những người Girondist, Madame Roland bị bắt vào mùa xuân 1793 tại Paris (chồng bà được bà giúp trốn khỏi Paris).

Thomas Paine, một trong những người cha lập nên quốc gia Mỹ cũng bị kết án tử hình, nhưng đã may mắn thoát chết trong đường tơ kẻ tóc.

Bà bị ngồi tù nhiều tháng liền, trước khi bị đưa đến máy chém ngày 8.11.1793, vài tuần sau Marie Antoinette, vợ của vua Louis XVI.

Người ta kể rằng, trước khi đưa đầu vào máy chém trong “Cung điện cách mạng”, đứng trên bục cao, bà dán mắt vào bức tượng nữ thần tự do và thốt lên: “O Liberté, que de crimes on commet en ton nom!” (Ôi, Tự do, người ta nhân danh mi để gây ra bao nhiêu tội ác!).

Chồng bà, sau khi được tin vợ bị hành quyết, đã tự sát bằng gươm của mình.

Câu nói lịch sử của bà đã trở nên bất tử. Những diễn biến trên thế giới trong thế kỷ 20 đã minh chứng lời nói của bà. Những chế độ toàn trị đều thường nhân danh hai chữ “tự do”.

Trong năm tháng ở tù bà đã viết hồi ký và tự thuật có tên Appel à l’impartiale postérité (Lời kêu gọi đến đời sau không thiên vị).

Bà viết về cuộc đời bà, những diễn biến chính trị, mô tả những người bạn và kẻ thù và quan điểm của bà về vai trò tích cực mà phụ nữ có thể đóng trong đời sống chính trị.

Những trang hồi ký của bà được bí mật chuyển ra khỏi tù và được công bố năm 1795, cũng là năm mà nhóm Gerondist được phục hồi sau khi Robespierre bị hạ bệ.

Bà là một người tự học, thông minh, có tài, là một cây bút và một khuôn mặt chính trị. Bà chịu ảnh hưởng của tư tưởng của Rousseau, Voltaire và Plutarch.

Bà sinh ra trong thời đại khai sáng, trong một nước Pháp của các nhà triết học và trí tuệ. Bà từ nhỏ đã đọc sách không biết mệt mỏi, tự nói với mình “Tôi cần đọc sách như cần thức ăn”.

Người con gái Manon đọc tất cả các chủng loại đề tài: lịch sử, triết học, thi ca, toán học và tôn giáo.

Quyển sách của Plutarch về cuộc đời của những danh nhân Hy Lạp và La Mã đã gây nơi bà một ấn tượng không thể xoá đi được. Bà thú nhận, chính Plutarch là người đã đem đến cho bà niềm tin vững chắc vào thể chế cộng hoà.

Bà mở một salon nơi có nhiều nhân vật nổi tiếng lui tới, trong đó có cả Robespierre và Thomas Paine.

Tôn giáo cũng có ấn tượng mạnh nơi bà, bà đã đi tu thử một năm ở tuổi 11, nhưng rồi thấy cửa thiền không phải là chỗ hoạt động của bà.

Trong hồi ký, bà viết về ảnh hưởng của triết học đối với mình rằng:

“Rousseau… đã gây một ấn tượng tương tự với tôi như Plutarch từng làm lúc tôi lên 9… Plutarch đã đưa tôi trở thành một người cộng hoà, ông đã truyền cảm hứng cho tôi về sự đam mê những đức hạnh công và tự do. Rousseau đã cho tôi thấy niềm hạnh phúc gia đình mà tôi đã có quyền khao khát, những niềm vui khôn tả mà tôi đã có năng lực nếm trải”.

Bà kể tôi rằng bà chờ chết và vẻ điềm tĩnh chấp nhận số phận khi bà nói chuyện đã làm cho tôi tin rằng bà đang chuẩn bị để nhận lãnh cái chết trong sự kiên định xứng đáng với khí tiết cao quý của bà”.

Bà từ chối nhiều kế hoạch để trốn (giống như Socrate đã từng làm).

Và bà chết đi với tư cách của một citizen của nền cộng hòa, là người tranh đấu cho nền cộng hoà của nước Pháp, chứ không phải là thần dân của chế độ quân chủ lỗi thời.