Bạn có biết người cổ đại đã tạo ra tủ lạnh từ 2.400 năm trước

Chúng ta đều nghĩ rằng tủ lạnh là sản phẩm công nghệ mới có vài trăm năm trở lại đây, nhưng thực tế người cổ đại đã tạo ra nó từ 2.400 năm trước.

Vào năm 400 trước Công nguyên, cách rất xa ngày điện được phát minh ra, các kỹ sư Ba Tư đã nắm giữ được công nghệ lưu trữ băng đá xuyên suốt mùa hè nóng cháy.

Đó là Yakhchāl, hay còn gọi là hầm băng nổi, một thiết bị làm mát cổ có hình nón cao và rỗng ruột. Khoảng không bên trong sẽ là nơi để cất băng và những thực phẩm cần bảo quản. Ngoài ra, những tảng băng này được dùng để chữa trị cho các thành viên hoàng gia.

Phương pháp giữ lạnh cực kì hiệu quả trong nền nhiệt cực cao tại sa mạc này thực ra rất đơn giản, kể cả những gia đình nghèo khó vào thời đó cũng có thể tự tay sắm cho mình chiếc tủ lạnh này.

Là một cấu trúc nổi, “tủ lạnh” được tạo thành bởi hỗn hợp bùn – gạch, có hình vòm. Nó đạt chiều cao khoảng 18 m. Trong mái vòm, người ta đào một hố sâu dưới lòng đất, rộng khoảng 5.000 m³, để trữ đồ. Yakhchāl có những bức tường nền dày tới 2 m, được tạo thành bởi sarooj, hỗn hợp của cát, đất sét, lòng trắng trứng, chanh, lông dê, và tro với một tỉ lệ vừa phải. Hỗn hợp này có tác dụng chống truyền nhiệt, và thậm chí nhiều nhà khảo cổ cho rằng nó còn có khả năng chống nước hoàn toàn.

Hệ thống tủ lạnh ngoài trời này còn có những tòa tháp cao, gọi là Badgirs, được dùng trong hệ thống thông hơi. Bằng việc luân chuyển không khí nóng từ mặt đất và không khí lạnh từ hầm băng, badgirs hoạt động như một bộ ổn nhiệt, điều hòa nhiệt độ trong kiến trúc này.

Hầu hết các yakhchāl có một bức tường được xây dựng ở phía nam để tránh ánh mặt trời và giữ cho hầm băng luôn được râm. Nhiều yakhchāl cũng có những kênh nước ngầm riêng chạy bên dưới chúng để mang nước từ các nguồn sông, suối gần đó về.

Yakhchāl hoạt động như sau: một ganat, một hệ thống mương dưới lòng đất, chuyển nước tới hầm băng, nơi nó bị đóng băng vào buổi đêm. Sau đó, những tảng băng này được đập nát ra và đưa vào lưu trữ tại những tủ riêng biệt, nơi chúng có thể dễ dàng được chuyển đi khi cần.

Nhiều yakhchāl hoạt động theo một nguyên tắc hơi khác. Những tảng băng lớn được di chuyển từ trên núi xuống vào mùa đông và lưu trữ trong những hầm băng. Khi băng bị tan chảy, những mương dưới nền hầm sẽ giữ nước đó lại, và lượng nước này sẽ bị đóng băng trở lại vào ban đêm, dễ cho việc vận chuyển.

Một số yakhchāl được xây từ hàng ngàn năm trước hiện vẫn còn đứng vững, chúng được tìm thấy nhiều ở đất nước Iran thời nay. Ngày nay ở Iran, Afghnistan và Tajikistan, thuật ngữ “yakhchāl” vẫn được người ta sử dụng để chỉ những chiếc tủ lạnh gia đình.

Theo GenK