Đô Giang Yển được xem là kỳ quan khoa học và kỹ thuật của Trung Quốc khi nó được xây dựng cách đây hơn 2.200 năm. Đây là hệ thống thủy lợi lâu đời nhất trên thế giới, cũng là hệ thống thủy lợi tầm cỡ không có đập ngăn nước còn sót lại từ thời cổ đại.
Hiện hệ thống này vẫn được sử dụng để tưới tiêu cho hơn 668.700 hecta đất nông nghiệp, để chống ngập lụt, và cung cấp nguồn nước cho hơn 50 thành phố ở tỉnh Tứ Xuyên.
Lý Băng, một vị quan địa phương của tỉnh Tứ Xuyên cách đây hơn hai thiên niên kỷ, là người có công phát minh ra công trình này. Mục đích là để đối phó nước tràn bờ thường xuyên của sông Dân, một nhánh của sông Dương Tử.
Nguyên nhân của tình trạng này được ông và người con trai phát hiện ra là do dòng nước suối tan từ băng tuyết trên những ngọn núi, khi đổ xuống hạ lưu thì chảy chậm lại làm vỡ hai bên bờ sông.
Giải pháp mà Lý Băng đưa ra là tạo ra một con đê nhân tạo có thể dẫn một lượng nước đến một khu vực khác và tạo một kênh mương từ trên núi Yulei để dẫn nguồn nước dư thừa tới đồng bằng màu mỡ Thành Đô bị khô kiệt.
Thời bấy giờ, vua nước Tần là Tần Hiếu Văn vương đã tài trợ cho dự án của Lý Băng cùng với hàng chục ngàn người thợ lao động.
Đê được tạo ra bởi những chiếc giỏ hình xúc xích dài được đan bằng tre và lấp đầy đá, được gọi là Zhulong. Những chiếc giỏ này được giữ bằng cột chống 3 chân bằng gỗ được gọi là Macha.
Mặc dù không dùng đập ngăn nước, hệ thống vẫn hoạt động rất tốt, một phần nhờ vào các đặc điểm địa hình và thủy văn tự nhiên nơi đây.
Một trong những tính năng tuyệt vời nhất của công trình kỹ thuật này là tạo ra một kênh dẫn nước xuyên qua núi Yulei. Điều đáng chú ý là những người thợ đã làm điều này trước khi thuốc súng và chất nổ được phát minh.
Giải pháp của Lý Băng để xử lý những hòn đá cứng gặp phải là sử dụng kết hợp giữa lửa và nước để đốt nóng và làm nguội chúng từng cơn từng hồi cho tới khi chúng nứt vỡ và có thể dễ dàng loại bỏ.
Phải mất tới 8 năm để tạo ra một con kênh mương rộng 20m xuyên qua núi. Việc hoàn thành hệ thống đã chấm dứt tình trạng ngập lụt trong khu vực và giúp Tứ Xuyên trở thành vùng nông nghiệp hiệu quả nhất ở Trung Quốc.
Cho đến ngày nay, Đô Giang Yển vẫn còn là một hình mẫu đáng học hỏi cho các nhà khoa học hiện đại bởi cách nó quản lý các nguồn nước cho con người một cách hài hòa và vẫn cho phép các hệ sinh thái và quần thể cá tiếp diễn một cách tự nhiên.
Điều này khác hoàn toàn với giải pháp đập ngăn nước gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến môi trường, hệ sinh thái và cuộc sống người dân trong khu vực được áp dụng những năm gần đây. Điển hình là Đập Tam Hiệp, con đập lớn nhất thế giới nằm trên sông Dương Tử do Đảng Cộng sản Trung Quốc xây dựng năm 1994.
Tính ra, đã có hơn 140 thị trấn, 1.000 làng mạc, 2 thành phố, 100.000 ha đất nông nghiệp màu mỡ đã ngập chìm trong vùng lòng hồ. Khoảng 1,9 triệu người phải di dời. Nhiều loài sinh vật trong vùng đều bị ảnh hưởng. Chất lượng nước biến đổi rõ rệt. Cư dân trong vùng phải đối mặt nguy cơ động đất, sạt lở.
>>> Đập thủy điện lớn nhất hành tinh của Trung Quốc làm Trái Đất quay chậm lại
Giờ đây, dự án của Lý Băng đã được công nhận là “Kho báu của Tứ Xuyên”. Hơn thế nữa, Đô Giang Yển còn trở thành Di sản Thế giới của UNESCO và trải qua một cuộc trùng tu lớn vào năm 2013.
Theo SH