Từ hơn hai chục năm qua, cường quốc kinh tế Nhật là “con bệnh của châu Á”, khi kinh tế sa sút sau vụ bể bóng đầu tư vào năm 1990. Kể từ đó, sản lượng Nhật lặng lờ tuột dốc, thủ tướng đổi ngôi như thay áo. Trong hai chục năm, Nhật có 15 thủ tướng và kinh tế suy trầm mất bảy lần.
Bên cạnh một cường quốc đang lên là Trung Quốc thì đấy là một vấn đề, được ghi đậm vào năm 2010 khi sản lượng kinh tế Trung Quốc chính thức vượt Nhật và đưa Trung Quốc lên hạng hai thế giới sau Mỹ. Cùng đà tăng trưởng, Trung Quốc bành trướng về quân sự ra Biển Ðông và xô lệch trật tự tại Tây Thái Bình Dương khi đe dọa an ninh Nhật Bản.
Ðấy cũng là lúc Nhật gặp tai họa, trận động đất Tohoku vào ngày 11/3/2011 kéo theo sóng thần làm tê liệt hệ thống điện năng khi các lò nguyên tử bị hư hại và thế giới báo động về phóng xạ Nhật… Họa vô đơn chí vì Nhật thiếu năng lượng, phải nhập dầu thô, khí đốt và than đá và cố tự túc một phần bằng nhà máy hạch tâm dù là quốc gia duy nhất trên trái đất đã ăn bom nguyên tử.
Thủ tướng Nhật quyết “rút dao mổ trâu”
Ðấy là lúc Shinzo Abe tái xuất hiện. Ông “tái xuất hiện” vì từng làm thủ tướng vào năm 2006 rồi đột ngột từ chức sau có một năm cầm quyền. Lần này, ông tổng hợp lại kinh nghiệm về những vấn đề của Nhật và đưa ra một chương trình tranh cử có nội dung cải cách triệt để. Ðảng Tự Do Dân Chủ (LDP) của ông thắng lớn tại Hạ Viện vào tháng 12/2012, đưa ông lên làm thủ tướng, rồi tiếp tục thắng nữa tại Thượng Viện vào tháng 7 năm sau. Nhờ vậy, Abe hy vọng cầm quyền cho tới 2016 để đưa Nhật qua ải khủng hoảng kinh tế.
Thủ tướng Abe lập nội các mới và mời chuyên gia ngân hàng có cái nhìn quốc tế là Haruhiko Kuroda (chủ tịch Ngân hàng Phát triển châu Á) về làm Thống đốc Ngân hàng Trung ương. Ông đề nghị kế hoạch cải cách sâu rộng, kế hoạch được quốc tế tặng cho hỗn danh là “Abenomics”, gồm có ba bước như ba mũi tên.
Cẩm nang ba mũi của ông Abe gồm những biện pháp thuế vụ và tiền tệ cổ điển, nhưng táo bạo về số lượng, để kích thích sản xuất. Mũi tên thứ ba có tính chất định phẩm hơn định lượng vì nhắm vào việc cải cách cơ chế kinh tế và xã hội cho nên có nội dung rõ ràng là chính trị. Sau hơn một năm thực hiện hai bước đầu, hôm 26/6 vừa qua, ông Abe nói rõ hơn về bước thứ ba. Và lấp ló cho thấy mũi tên thứ tư, là sức mạnh quân sự Nhật Bản.
Thế giới bên ngoài rất quan tâm đến mũi tên thứ ba của Thủ tướng Shinzo Abe. Mũi tên đầu là biện pháp kích thích kinh tế bằng cách ào ạt bơm tiền (và mua vào trái phiếu) còn nhiều hơn Mỹ nếu so với sản lượng kinh tế của hai nước, và đáng chú ý vì báo trước tiêu chí bất thường là “cho tới khi lạm phát lên tới 2%”. Nói một cách dễ hiểu thì chính quyền thúc giục thiên hạ tung tiền, người dân tiêu thụ nhiều hơn và doanh nghiệp đầu tư nhiều hơn, trước khi đồng tiền mất giá vì lạm phát.
Biện pháp đó cũng làm đồng Yen mất giá khiến hàng Nhật dễ bán hơn vì rẻ hơn nên thiên hạ mới gọi chính sách kinh tế Abenomics là phá giá đồng bạc để cứu nguy kinh tế và gây khó cho nước khác.
Song song, mũi tên thuế khóa cũng nhắm vào việc tăng thuế và cải cách cơ chế kinh doanh để tạo thế cạnh tranh. Kết quả là sự phấn khởi trên doanh trường và tới cuối năm ngoái, chỉ số cổ phiếu Nikkei 225 tăng được gần 50%.
Chúng ta nên chú ý tới chỉ số này như một tiêu biểu của sự thịnh suy của Nhật Bản. Thời Nhật cực thịnh, khi học giả Mỹ báo động là Nhật sẽ vượt qua và làm chủ nước Mỹ, chỉ số Nikkei lên tới 40.000 vào cuối năm 1989.
Sau đó, khi thế giới còn ngó vào bức tường Berlin bị sụp thì Nhật trôi vào khủng hoảng, chỉ số Nikkei mất giá phân nửa (mất hai vạn, còn 20.000), và phân nửa (còn một vạn) rồi một phần tư nữa, chỉ còn khoảng 7.500 khi thế giới bị Đại suy thoái năm 2008-2009! Từ đó, chỉ số Nikkei có tăng lại chút đỉnh. Thành tích Abe là nâng được chỉ số Nikkei gần 50%, từ hơn 10.000 lên quá 16.000. Rồi từ đầu năm nay, chỉ số Nikkei lại sụt mất 12%.
Vì mũi tên cải cách bắn ra từ cuối năm 2012 đang bay hết đà, Thủ tướng Abe mới phóng lại mũi tên thứ ba, một kế hoạch cải cách sắc bén như lưỡi dao mổ. Ông quyết liệt thúc đẩy sản xuất qua việc giảm thuế và giản chínhgiản lược chính sách luật lệtrong ba khu vực nhân dụng, canh nông và bảo dưỡng y tế.
Không chỉ nói đến tăng trưởng, ông còn muốn phát triển nước Nhật khi đòi phá vỡ hệ thống bảo hộ và bao cấp, kể cả cái khuôn văn hóa cứ hạn chế khả năng đóng góp của phụ nữ. Các nhà quan sát cho rằng lưỡi dao mổ của ông Abe đợt này sẽ đụng vào những thế lực xã hội và chính trị đã có từ nhiều thập niên, thậm chí từ cả trăm năm.
Theo Petro