Một khái niệm mới – hay một đường lối mới – được ông Tập Cận Bình khởi xướng, quảng bá kể từ khi trở thành lãnh đạo Đảng Cộng sản và Nhà nước Trung Quốc từ hơn một năm nay là ‘Giấc mơ Trung Hoa’.
Cụm từ này được ông Tập dùng khi trở thành Tổng Bí thư vào tháng 11 năm 2012 và trong diễn văn đầu tiên trên cương vị Chủ tịch nước vào tháng Ba năm 2013 ông lại nhấn mạnh nó. Mới đây, trong thông điệp đầu năm (2014), ông cũng đề cập đến ‘Giấc mơ Trung Hoa’.
Bằng việc khởi xướng, quảng bá khái niệm đó, ông Tập muốn Trung Quốc tiến hành ‘công cuộc phục hưng vĩ đại’ để đưa quốc gia này thành một siêu cường, giàu về kinh tế và mạnh về quân sự.
Mơ ước – và quyết tâm biến – đất nước mình giàu mạnh là một điều tốt đẹp, chính đáng và bất cứ lãnh đạo hay người dân của một quốc gia nào cũng muốn có, nên làm.
Nhưng với những động thái khá hung hăng, ngang ngược của Trung Quốc gần đây – như dùng sức mạnh để đòi hỏi, áp đặt chủ quyền tại Biển Đông và Biển Hoa Đông – một câu hỏi được đặt ra là phải chăng quốc gia này đang ôm ấp giấc mộng bá quyền, bá chủ khu vực?
Cường quốc quân sự
Không ai có thể phủ nhận những thành công vượt bậc về kinh tế của Trung Quốc trong những thập niên vừa qua.
Theo Ngân hàng Thế giới, năm 1980 với chỉ hơn 189 tỷ đôla (Mỹ), tổng sản phẩm quốc nội (GDP) của Trung Quốc chỉ bằng 17.4% của Nhật (1087 tỷ) và 6.6% GDP của Mỹ (2863 tỷ).
Nhưng 32 năm sau, với khoảng 8227 tỷ, GDP của Trung Quốc đã vượt qua GDP của Nhật (5960 tỷ) và bằng 50.6% GDP của Mỹ (16245 tỷ). Và mới mức tăng trưởng cao hiện hành, giới dự báo cho rằng Trung Quốc sẽ thu ngắn cách biệt – và thậm chí có thể vượt qua Mỹ – về GDP trong 15 hay 20 năm tới.
Theo các số liệu mới nhất, Trung Quốc cũng đã – hoặc ít ra trong thời gian ngắn tới sẽ – soán ngôi số một của Mỹ về thương mại.
Vì vậy, dù GDP per capita (theo đầu người) của Trung Quốc vẫn thua xa Mỹ – chẳng hạn, theo Ngân hàng thế giới năm 2012, GDP tính theo đầu người của Trung Quốc là 6091 đôla, trong khi đó ở Mỹ là 51749 đôla – giới lãnh đạo và người dân nước này có cơ sở để ‘mơ’ về một Trung Quốc giàu mạnh hay tiến hành một cuộc phục hưng vĩ đại như ông Tập nhấn mạnh trong bài phát biểu tại Quốc hội nước này vào ngày 17/03/2013.
Nhưng việc ông Tập khởi xướng ‘một giấc mơ theo cách của người Trung Quốc’ lúc này chắc làm không ít quốc gia khu vực cảm thấy lo lắng vì nhờ những phát triển vượt bậc về kinh tế và đặc biệt qua việc quyết tâm hiện thực hóa ‘giấc mơ’ ấy, ông đang muốn biến Trung Quốc thành ‘một quốc gia hùng mạnh’ với ‘một quân đội hùng mạnh’.
Trong hai bài phát biểu sau khi được bầu làm Tổng Bí thư và Chủ tịch nước ông Tập đều nhấn mạnh việc hiện đại hóa quân đội.
Và kể từ khi lên nắm hai chức vụ quan trọng, đầy quền lực ấy, ông đã nhiều lần tới thăm các lực lượng vũ trang và các cơ sở không quân, hải quân của Trung Quốc và thúc giục họ nâng cao khả năng chiến đấu để giành chiến thắng.
Ước mơ – hay có thể nói, tham vọng – biến Trung Quốc thành một siêu cường về quân sự cũng được thể hiện qua việc Bắc Kinh càng ngày càng gia tăng ngân sách quốc phòng.
Theo số liệu của Viện Nghiên cứu Hòa bình Quốc tế Stockholm (SIPRI), chi tiêu cho quốc phòng của Trung Quốc năm 2013 là 166 tỷ đôla – lớn hơn GDP của Việt Nam năm 2012 vì theo Ngân hàng thế giới, năm 2012 GDP của Việt Nam chỉ có 155 tỷ đôla.
Dù vẫn còn thua xa Mỹ, Trung Quốc hiện là quốc gia có chi tiêu quốc phòng lớn thứ hai trên thế giới. Ngân sách của phòng của Trung Quốc còn lớn hơn nhiều chi phí quốc phòng của Nhật, Ấn Độ và Nam Hàn – ba nước Đông Á khác được SIPRI liệt kê vào 15 quốc gia có chi phí quốc phòng lớn nhất – cộng lại.
Sự kiện Trung Quốc vừa thử thành công tên lửa siêu tốc có gắn đầu đạn hạt nhân và có khả năng xuyên thủng mọi hệ thống phòng thủ hiện tại được báo chí đưa tin trong những ngày qua cũng là một ví dụ khác về sự lớn mạnh quân sự của Trung Quốc cũng như tham vọng trở thành cường quốc quân sự của quốc gia này.
Cùng với việc tăng cường và phô trương sức mạnh quân sự, trong thời gian đây Bắc Kinh có những tuyên bố đơn phương và hành động ngang ngược liên quan đến chủ quyền biển đảo làm các nước khu vực thêm quan ngại.
Tham vọng bá chủ?
Có một thuật ngữ mà giới phân tích, học giả thường dùng để diễn tả thái độ, hành động của Trung Quốc đối với các vấn đề khu vực nói chung và tranh chấp chủ quyền ở Biển Hoa Đông nói riêng trong những năm 1990 là ‘chiến thuật tiến ba bước, lùi hai bước’ (three-steps-forward, two-steps-back strategy).
Theo chiến thuật đó, Bắc Kinh thường thực hiện một hành động khiêu khích, lấn chiếm nào đó trên Biển Hoa Đông và khi các nước khu vực lên tiếng chỉ trích, Trung Quốc tỏ ra hòa giải, nhân nhượng, rút lui. Tuy vậy, thay vì rút lui hoàn toàn ‘ba bước’ họ đã tiến, Trung Quốc chỉ lui lại hai bước.
Giới lãnh đạo ở Bắc Kinh thực hiện chiến thuật đó một phần vì giai đoạn ấy với chủ trương ‘trỗi dậy hòa bình’, họ không muốn cộng đồng quốc tế và đặc biệt các nước trong vùng quan ngại về sự trỗi dậy của mình. Mặt khác, về kinh tế và đặc biệt quân sự, Trung Quốc lúc ấy chưa đủ mạnh để ‘tiến’ hay ‘bành trướng’ trên Biển Đông và Biển Hoa Đông như họ muốn.
Nhưng khi đã vượt qua các nước khu vực về cả kinh tế lẫn quân sự và đang nuôi mộng trở thành siêu cường, có thể cạnh tranh hay thậm chí vượt qua Mỹ, xem ra Trung Quốc giờ chỉ biết ‘tiến’ và ‘tiến’ nhiều bước và quyết không ‘lùi’ dù Mỹ và các nước khu vực lên tiếng chỉ trích những hành động ấy của họ.
Cụ thể, trong thời gian gần đây Trung Quốc đã có một loạt tuyên bố rất khiêu khích và những hành động rất ngang ngược nhằm kiểm soát, bành trướng trên Biển Đông và Biển Hoa Đông.
Chẳng hạn, bất chấp công luận, chỉ trích của các nước khu vực và luật pháp, công ước quốc tế, Trung Quốc đã đơn phương đưa ra đường lưỡi bò, áp đặt vùng cấm bay và quy định vùng đánh bắt cá tại các vùng biển thuộc chủ quyền của các nước khác như Việt Nam, Philippines, Nhật hoặc khu vực đang tranh chấp tại Biển Đông và Biển Hoa Đông.
Qua việc dùng sức mạnh để đòi hỏi, áp đặt chủ quyền trên các vùng biển ở Đông Á, Trung Quốc đã và đang muốn thay đổi trật tự khu vực và công khai phô bày không chỉ giấc mộng bá quyền mà còn cả tham vọng bá chủ khu vực của mình.
Điều này cũng chứng tỏ rằng trong ‘ước mơ Trung Hoa’, ít hay nhiều có ‘ước mơ’ bá quyền, bá chủ.
‘Ác mộng’ khu vực?
Nếu đúng vậy, ‘Giấc mơ Trung Hoa’ có thể sẽ trở thành ‘ác mộng’ đối với các nước tại Đông Á.
Lịch sử xưa và nay cho thấy rằng khi một quốc gia mới nổi có tham vọng bành trướng, muốn thay đổi trật tự hiện hành – và bất chấp mọi luật pháp, nguyên tắc trong quan hệ quốc tế, đơn phương dùng sức mạnh của mình để thực hiện ý đồ đó – các nước khu vực và có thể cả thế giới rơi vào bất ổn, xung đột, chiến tranh.
Nước Đức dưới thời Adolf Hitler là một ví dụ điển hình. Vì tham vọng ngông cuồng, Hitler đã tiến hành xâm chiếm một loạt nước châu Âu láng giềng và cuối cùng không chỉ đưa châu lục này vào một cuộc chiến tàn khốc, đẫm máu mà còn dẫn đến Thế chiến thứ hai.
Nhưng trường hợp của nước Đức dưới thời Hitler cũng chứng minh rằng dù một quốc gia có mạnh đến đâu nếu bất chấp luật lệ, công ước quốc tế và tiến hành những cuộc bành trướng, xâm lăng phi pháp, phi nghĩa thì cuối cùng cũng bị đánh bại.
Trái lại, như trường hợp của chính nước Đức sau Thế chiến thứ hai cho thấy, nếu biết dùng dùng sức mạnh kinh tế của mình một cách chính đáng, nếu biết coi trọng quyền lợi của các nước giềng, một quốc gia có thể đóng vai trò lãnh đạo một khu vực, giúp khu vực ấy phát triển, ổn định.
Từ một nước bại trận với một nền kinh tế kiệt quệ sau Thế chiến thứ hai, nước Đức đã trở thành nền kinh tế hàng đầu của châu Âu và trong hơn 60 năm qua – cùng với Pháp – luôn đóng vai trò lãnh đạo trong việc tái thiết đại lục này cũng như trong tiến trình hội nhập, phát triển của cộng đồng chung châu Âu (EU).
Trong thông điệp đầu năm, khi nói đến ‘giấc mơ Trung Hoa’, ông Tập Cận Bình cũng ý thức được rằng có ‘hơn 7 tỷ người đang sống trên địa cầu. Chúng ta cùng đi trong một con thuyền nên cần phải dựa vào nhau để cùng phát triển. Người Trung Quốc chúng ta cần thực hiện Giấc mơ Trung Hoa, làm khởi sắc dân tộc Trung Hoa, và cũng chúc người dân ở mọi nước biến giấc mơ của họ thành hiện thực’.
“Hung hăng”
Nếu giới lãnh đạo và người dân Trung Quốc làm theo và làm đúng những gì ông Tập nhìn nhận, không chỉ Trung Quốc mà cả Đông Á sẽ ổn định, phát triển, hòa bình trong những thập niên tới.
Nhưng với những động thái ngang ngược – nếu không muốn nói là hung hăng, trắng trợn – gần đây của Trung Quốc, xem ra mọi chuyện không như ông Tập nói vì chưa nói đến việc tôn trọng ‘giấc mơ’ riêng của các nước khác, Trung Quốc càng ngày càng vi phạm hay cướp đi các quyền lợi rất căn bản, thiết thực, chính đáng của các nước láng giềng được luật pháp quốc tế hiện hành công nhận.
Hơn nữa, chính những hành động của Trung Quốc đã và đang góp phần làm căng thẳng quan hệ giữa Bắc Kinh và các nước khu vực. Và nếu chúng vẫn được tiếp tục, khu vực Đông Á sẽ rơi vào đối đầu, xung đột.
Bài viết phản ánh quan điểm riêng và lối hành văn của tác giả, một nghiên cứu viên tại tổ chức Global Policy Institute tại Anh Quốc.
Theo BBC